Ζώντας την εποχή της τεχνολογικής έξαρσης δεν θα μπορούσαμε να την αφήσουμε έξω από έναν σημαντικό πυλώνα της κοινωνίας μας που είναι η διαδικασία της ψηφοφορίας. Η πεμπτουσία της πολιτικής μας έκφρασης θα πρέπει να αποτελεί δεδομένο και η δυνατότητα ηλεκτρονικής ψήφου διευκολύνει τα πράγματα σε μεγάλο βαθμό. Ιδίως όταν υπάρχουν δοκιμασμένα επιτυχώς συστήματα ηλεκτρονικής ψήφου όπως αυτό του ”Ζευς”.
Το ειδικό πληροφοριακό σύστημα «Ζεύς» του Εθνικού Δικτύου Υποδομών Τεχνολογίας και Ερευνας (ΕΔΥΤΕ), που δημιουργήθηκε το 2012 προκειμένου να διενεργηθούν, μακριά από παρεμβάσεις ομάδων, οι εκλογές των μελών των Συμβουλίων στα Ανώτατα Ιδρύματα, έχει χρησιμοποιηθεί έως σήμερα σε περίπου 1.800 εκλογικές διαδικασίες στήνοντας περισσότερες από 2.000 ψηφιακές κάλπες (σε μια εκλογική διαδικασία ενδέχεται να στηθούν περισσότερες από μία κάλπες). «Οι εκλογές στα 22 Ιδρύματα έγιναν, το εγχείρημα ολοκληρώθηκε με επιτυχία, και όσοι ασχοληθήκαμε με τη δημιουργία του συστήματος το οποίο βασίστηκε με προσαρμογές στο αμερικανικό σύστημα Helios, επιστρέψαμε στις δουλειές μας, θεωρώντας ότι το όλο θέμα έκλεισε εκεί» σημειώνει στην «Κ» ο κ. Πάνος Λουρίδας, υπεύθυνος του «Ζεύς», Διευθυντής Ερευνας και Ανάπτυξης του ΕΔΥΤΕ, αν. καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Με έκπληξη είδαμε ότι άρχισαν να έρχονται αιτήματα από φορείς για τη χρήση του νέου εργαλείου. Ετσι το σύστημα συνέχισε να υπάρχει και να εξελίσσεται και μέχρι στιγμής έχει χρησιμοποιηθεί ξανά στα πανεπιστήμια, αλλά και σε εκλογές συλλογικών φορέων, επιστημονικών ενώσεων, σωματείων, διοικητικών συμβουλίων, γενικών συνελεύσεων, επιμελητηρίων, οργανισμών, ιδιωτών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Φιλοξενήσαμε αρχαιρεσίες σε διεθνείς οργανισμούς, πανεπιστήμια, κόμματα, ενώ για τη χρήση του συστήματος ‘Ζεύς’ έχουν ενδιαφερθεί από την Αφρική έως τη Λατινική Αμερική. Κάθε εβδομάδα ‘τρέχουμε’ δυο ή τρεις εκλογικές διαδικασίες, είναι πλέον μια καθημερινότητα για μας, ίσως και λόγω κορωνοϊού, εξέλιξη που δεν την περιμέναμε ποτέ». Πρόσφατα το σύστημα «Ζεύς» φιλοξένησε τις πρυτανικές εκλογές έξι Πανεπιστημίων, ενώ υποστηρίζει με 120 περίπου ψηφιακές αρχαιρεσίες την ανάδειξη των αιρετών στα Υπηρεσιακά Συμβούλια των 170.000 εκπαιδευτικών.
Οι αντιδράσεις γνωστές. «Εχει δημιουργηθεί μια παρεξήγηση. Ορισμένοι θεωρούν ότι είμαστε κάποιο είδος Εκλογοδικείου, όμως εμείς δεν αποφασίζουμε το πώς θα διεξαχθούν οι εκλογές, αυτό το αποφασίσουν οι αρμόδιοι φορείς, οι συλλογικότητες, ο νομοθέτης. Εκείνο που μας απασχολεί είναι, εάν κάποιος αποφασίσει να διενεργήσει ηλεκτρονική ψηφοφορία, να διασφαλίσουμε το αδιάβλητο και το απόρρητο της εκλογικής διαδικασίας» τονίζει ο κ. Λουρίδας.
Το πώς αυτό εξασφαλίζεται, μας το εξηγεί ο πανεπιστημιακός καθηγητής. «Το απόρρητο διασφαλίζεται με τη χρήση ισχυρών πρωτόκολλων κρυπτογραφίας, και δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποιο πρόβλημα. Επιθέσεις έχουμε δεχτεί, αλλά τις έχουμε αντιμετωπίσει χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η εκλογική διαδικασία. Η ηλεκτρονική ψήφος φθάνει σε μας κρυπτογραφημένη, με μια τεχνική που ονομάζεται κρυπτογραφία δημόσιου κλειδιού. Με την τεχνική αυτή δουλεύουν όλες οι υπηρεσίες στο διαδίκτυο, από τα συστήματα αποστολής μηνυμάτων μέχρι τη διασφάλιση της ηλεκτρονικής τραπεζικής. Για να φανεί το περιεχόμενο της ψήφου θα πρέπει να αποκρυπτογραφηθεί, με κλειδιά που έχουν στην κατοχή τους τα μέλη της Εφορευτικής Επιτροπής και το σύστημα ‘Ζεύς’. Κατά την έναρξη της καταμέτρησης των ψήφων θα πρέπει να εισαχθούν όλα ανεξαιρέτως τα κλειδιά για να γίνει η αποκρυπτογράφηση.
Από την άλλη η ανωνυμία εξασφαλίζεται με μια επιπλέον διαδικασία. Καθώς αρχικά γνωρίζουμε τον αποστολέα της κάθε ψήφου, προκειμένου αυτή η γνώση να χαθεί, να καταστραφεί η σύνδεση της ψήφου με τον ψηφοφόρο, δηλαδή το ψηφοδέλτιο να ανωνυμοποιηθεί, επιστρατεύεται μια διαδικασία ανακατέματος, με τεχνικές που εγγυώνται ότι αφ’ ενός τα ψηφοδέλτια θα ανακατευτούν κρυφά, αφ’ ετέρου τα ανακατεμένα ψηφοδέλτια θα είναι τα ίδια ακριβώς με τα αρχικά. Με περίπλοκα μαθηματικά οικοδομήματα μπορεί να αποδειχθεί ότι η ψήφος ήρθε σωστά από κάποιον ψηφοφόρο, όχι όμως από ποιον» περιγράφει ο κ. Λουρίδας. Στις τεχνικές αυτές οι κρυπτογράφοι εργάζονται επί χρόνια.
Ο υπεύθυνος του «Ζεύς» λύνει τις απορίες που δημιουργεί μια συγκεκριμένη δυνατότητα του συστήματος: ο ψηφοφόρος μπορεί να ψηφίσει όσες φορές θέλει, όμως θα μετρήσει μόνο η τελευταία. «Δεν αποτελεί πρωτοτυπία του ‘Ζεύς’ αλλά διεθνή πρακτική. Ο λόγος είναι ο εξής. Στην ηλεκτρονική ψηφοφορία ο ψηφοφόρος ψηφίζει σε μη ελεγχόμενο χώρο, ίσως ενώπιον άλλων, που ενδέχεται να πιέσουν για την απόσπαση της ψήφου. Γι’ αυτό του δίνεται η δυνατότητα να ψηφίσει ξανά στη συνέχεια αυτό που έχει πραγματικά επιλέξει. Στην παραδοσιακή ψηφοφορία, ο ψηφοφόρος είναι μόνος του πίσω από το παραβάν και κανείς δεν μπορεί να τον εξαναγκάσει να ψηφίσει κάτι διαφορετικό από αυτό που επιθυμεί. Βέβαια η τεχνολογία παίζει παράξενα παιχνίδια. Μπορεί κάποιος να βιντεοσκοπήσει τη διαδικασία με το κινητό του και να πουλήσει την ψήφο μου. Αλλά ας αφήσουμε στην άκρη τέτοια σενάρια, δεχόμενοι ότι στις παραδοσιακές εκλογές η μυστικότητα της ψήφου είναι εγγυημένη».
Μπορεί κάποιος να ψηφίσει δύο ή περισσότερες φορές, από διαφορετικές διευθύνσεις; «Στην ηλεκτρονική ψηφοφορία ισχύει ό,τι και στην παραδοσιακή. Αν κάποιος εμφανίζεται δύο φορές στον εκλογικό κατάλογο, ενδέχεται να ψηφίσει δύο φορές. Για τις διπλοεγγραφές είναι υπεύθυνη η Εφορευτική Επιτροπή, που παίζει στο ‘Ζεύς τον ίδιο σημαντικό ρόλο που παίζει και στις παραδοσιακές εκλογές. Η Εφορευτική Επιτροπή καταρτίζει τους εκλογικούς καταλόγους και εξάγει τα αποτελέσματα. Το σύστημα ‘Ζεύς’ όμως δίνει την εξής δυνατότητα. Αν ψηφίσει κάποιος που δεν έχει το δικαίωμα να το κάνει και αυτό γίνει αντιληπτό μέχρι να ξεκινήσει η διαδικασία εξαγωγής των αποτελεσμάτων, τότε η ψήφος του μπορεί να διαγραφεί. Είναι σαν να μπορούσαμε να μπούμε μέσα στην κάλπη, να ανασύρουμε την ψήφο και να την καταστρέψουμε, πάντα χωρίς να διαβάσουμε το περιεχόμενό της».
Το σημαντικό είναι ότι αν επιχειρηθεί οποιαδήποτε παραβίαση των εκλογών «θα μας το πουν τα μαθηματικά. Το ‘Ζεύς’ έχει αναπτυχθεί έτσι ώστε όλα τα βήματα της διαδικασίας να μπορούν να επιβεβαιωθούν μαθηματικά» καταλήγει ο κ. Λουρίδας.
Τα είδη
Ο όρος «ηλεκτρονική ψηφοφορία» χρησιμοποιείται για συστήματα με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά. Από την ψήφιση στα εκλογικά τμήματα με τη χρήση συσκευών αυτόματης ανάγνωσης και καταμέτρησης ψήφων μέχρι την ψήφιση μέσω διαδικτύου. Μετά την πρώτη ηλεκτρική συσκευή καταγραφής ψήφων που εφηύρε ο Thomas Edison το 1869, υπήρξε ένα μεγάλο κενό μέχρι τα πρώτα ηλεκτρονικά συστήματα ψηφοφορίας με διάτρητες κάρτες, στη δεκαετία του ΄60. Από τη δεκαετία του ‘90 χρησιμοποιούνται τα ηλεκτρονικά μηχανήματα άμεσης καταμέτρησης ψήφων, με οθόνες αφής, έξυπνες κάρτες, συστήματα οπτικής σάρωσης, πολύ διαδεδομένα σε ΗΠΑ, Καναδά, Βέλγιο, Αυστραλία, Βραζιλία, Βενεζουέλα, Ινδία, Φιλιππίνες, Γαλλία, Ελβετία, Εσθονία κ.ά. Η Εσθονία είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που πραγματοποιεί από το 2007 τις εθνικές εκλογές της με ηλεκτρονική ψηφοφορία μέσω διαδικτύου.
