Το Bitcoin ξεπέρασε χθες στα 40.000 δολάρια για πρώτη φορά στην ιστορία του, ενώ η αξία των κρυπτονομισμάτων υπερβαίνει συνολικά το 1 τρισ. δολάρια!
Η αλματώδης άνοδος έχει φέρει τρελά κέρδη σε όσους «πόνταραν» στο Bitcoin, κάνει όμως πολλούς να μιλούν για ενδεχόμενη φούσκα. Οι απόψεις πάντως διίστανται, καθώς άλλοι αναλυτές εκτιμούν ότι η αξία του Bitcoin θα ξεπεράσει τα 100.000 δολάρια φέτος! Το αν θα αποδειχθεί φούσκα ή όχι θα το δείξει η ζωή, όμως η οικονομική ιστορία έχει να επιδείξει άλλες, πολύ μεγαλύτερες φούσκες που βύθισαν στη φτώχεια ολόκληρα έθνη. Από τη φούσκα της τουλίπας στην Ολλανδία μέχρι τις Dot-com και τα ενυπόθηκα στεγαστικά στις Ηνωμένες Πολιτείες αυτές είναι οι πέντε πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
Η φρενίτιδα και εν τέλει η φούσκα της Ολλανδικής Τουλίπας (Tulip Bubble) είναι η πρώτη περίπτωση καταγεγραμμένης φούσκας στην ιστορίας και περιστρέφεται -όπως λέει το όνομά της- γύρω από τους βολβούς του γνωστού λουλουδιού. Και αν οι υπόλοιπες φούσκες είχαν έστω και κάποια ψήγματα λογικής, αυτή παραμένει ακόμη και σήμερα ανεξήγητη.
Όλα ξεκίνησαν στις αρχές του 1600 όταν οι ευρωπαίοι είχαν κουραστεί να καλλιεργούν τριαντάφυλλα και γαρύφαλλά και «ανακάλυψαν» την τουλίπα που μέχρι πρότινος καλλιεργούταν μόνο στην Τουρκία και την Περσία. Μέχρι το 1630 η τουλίπα παρέμεινε δημοφιλής αλλά το κόστος της ήταν ακριβό αλλά όχι εξωφρενικό. Τότε ξεκίνησε η κερδοσκοπία, καθώς η τουλίπα, εκτός από όμορφη, θεωρήθηκε και σύμβολο κοινωνικής θέσης.
Επιπλέον, η τουλίπα είναι ένα πολύ ιδιαίτερο λουλούδι, καθώς για να φυτρώσει το λουλούδι χρειάζεται επτά χρόνια ενώ ο αρχικός βολβός πεθαίνει μέσα σε λίγα χρόνια. Έτσι η προσφορά ήταν περιορισμένη ενώ η ζήτηση ανέβαινε σταθερά. Η συνταγή δηλαδή μιας επιτυχημένης φούσκας.
Για μια πενταετία, μέχρι και το 1636 οι τιμές ανέβαιναν συνεχώς με τις πιο σπάνιες τουλίπες να πωλούνται όσο ένα αγρόκτημα (!) αλλάζοντας χέρια πολλές φορές την ημέρα. Όσο για τη «Μαύρη Τουλίπα», που θεωρούνταν και το «Άγιο Δισκοπότηρο» των καλλιεργητών, η αξία της ήταν μυθική.
Όλα αυτά μέχρι το 1637 όταν η φούσκα έσκασε απρόσμενα και βίαια. Σε μια κατά τα άλλα συνηθισμένη δημοπρασία απλώς δεν βρέθηκαν αγοραστές. Ο πανικός ήταν άμεσος, η φούσκα έσκασε σε ελάχιστο χρόνο και ολόκληρη η ολλανδική οικονομία σείστηκε βίαια, καθώς η αξία των τουλιπών έπεσε στο 1/100 αυτής που είχαν στην κορυφή της φούσκας.
Σε αντίθεση με την φούσκα της τουλίπας, η South Sea Company είχε τουλάχιστον μια λογική εξήγηση. Ήταν το 1720 όταν η Μεγάλη Βρετανία έδωσε στην South Sea Company το αποκλειστικό δικαίωμα εμπορίου στις νότιες θάλασσες οι οποίες για την εποχή υπόσχονταν αμύθητα πλούτη στους επενδυτές. Οι οποίοι με τη σειρά τους έσπευσαν να αγοράσουν μετοχές, δεκαπλασιάζοντας άμεσα την αξία τους. Η εταιρεία, βλέποντας την τεράστια ζήτηση, εξέδιδε συνεχώς νέες μετοχές, χωρίς όμως πραγματικό αντικείμενο. Η φούσκα είχε φτάσει σε τέτοιο επίπεδο ώστε η εταιρεία έφτασε να εκδίδει μετοχές «για την διεξαγωγή μιας επιχείρησης που θα έχει μεγάλα πλεονεκτήματα αλλά κανείς δεν πρέπει να γνωρίζει για το τι πρόκειται». Προφανώς οι επιχειρήσεις δεν έφεραν τα προσδοκόμενα αποτελέσματα, η φούσκα έσκασε, τα στελέχη της εταιρείας συνελήφθησαν, μέλη της κυβέρνησης έχασαν τις περιουσίες τους και οι αυτοκτονίες έγιναν καθημερινό φαινόμενο στη Βρετανία.
Φτάνοντας στη σύγχρονη ιστορία, αποδεικνύεται ότι οι φούσκες δεν έχουν πατρίδα αλλά είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Η υπόθεση της ιαπωνικής φούσκας ξεκινά το 1986 μετά τη μεγάλη ύφεση της οικονομίας. Για να την ενισχύσουν, η κυβέρνηση και η Bank of Japan ξεκίνησαν ένα ευρύτατο πρόγραμμα νομισματικής χαλάρωσης, οδηγώντας το γιεν αλλά και τις μετοχές στα ύψη.
Η μεγαλύτερη φούσκα όμως αφορούσε την κτηματαγορά της Ιαπωνίας και δη του Τόκιο. Η αλήθεια είναι ότι η γη στην πρωτεύουσα της Ιαπωνίας είναι όντως περιορισμένη, όμως με κανέναν τρόπο δεν δικαιολογείται η τεράστια άνοδος των ακινήτων: Ένα τετραγωνικό μέτρο στο Τόκιο έφτασε να κοστίζει 1 εκατομμύριο δολάρια! Ή, με άλλα λόγια, το Αυτοκρατορικό Παλάτι άξιζε περισσότερο από όλα τα ακίνητα στην Καλιφόρνια! Προφανώς αυτό δεν ίσχυε, η φούσκα έσκασε βίαια και εν τέλει οι τιμές έπεσαν κατά 99% από τα ιστορικά υψηλά!
Λίγο πριν τη νέα χιλιετία αλλά και στις αρχές της το Διαδίκτυο εξαπλωνόταν ταχύτατα. Και μαζί του οι εταιρείες που ασχολούνταν με αυτό, όπως και με το ηλεκτρονικό εμπόριο. Ο τεχνολογικός δείκτης NASDAQ ήταν καθημερινά στην επικαιρότητα, με το χρηματιστηριακό «πάρτι» να φέρνει υπερκέρδη σε μετόχους αλλά και ιδιοκτήτες εταιρειών.
Η αλήθεια είναι ότι μέσα από τη φούσκα των Dot-com δημιουργήθηκαν κάποιοι από τους σημερινούς κολοσσούς του Διαδικτύου, όπως η eBay και η Yahoo. Όμως μαζί τους μπήκαν στο χρηματιστήριο και εταιρείες χωρίς κανένα απολύτως αντικείμενο ή κερδοφορία -ο ορισμός της φούσκας. Όπως για παράδειγμα η Sycamore Networks, η οποία δεν είχε καθόλου έσοδα αλλά μπήκε στο χρηματιστήριο με κεφαλαιοποίηση ύψους 14 δισ. δολαρίων.
Στις αρχές της νέας χιλιετίας η φρενίτιδα με το Διαδίκτυο κόπασε, η φούσκα έσκασε και χάθηκαν κεφάλαια της τάξης των 5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Βέβαια, οι εταιρίες που επιβίωσαν από τη συγκεκριμένη φούσκα σήμερα πρωταγωνιστούν στην παγκόσμια οικονομία, αλλά είναι ελάχιστες σε σχέση με τη φρενίτιδα των δημόσιων εγγραφών της περιόδου.
Τη συγκεκριμένη φούσκα τη βιώσαμε στο πετσί μας και στην Ελλάδα, καθώς αποτέλεσε αφορμή και της εγχώριας, έστω και για διαφορετικούς λόγους.
Όλα ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, μετά το σκάσιμο της φούσκας των Dot-com με τους επενδυτές να στρέφονται στην πραγματική οικονομία και δη στα ακίνητα. Οι τράπεζες από την πλευρά τους, ήταν εξαιρετικά χαλαρές στη χρηματοδότηση, δίνοντας δάνεια ακόμα και σε εκείνους που σίγουρα δεν θα μπορούσαν να τα αποπληρώσουν. Όμως αυτό δεν ήταν πρόβλημα γιατί οι τιμές ανέβαιναν συνεχώς. Άρα, ακόμα και αν δεν μπορούσες να πληρώσεις το δάνειο, απλώς πωλούσες το σπίτι, βγάζοντας και κέρδος. Τα πράγματα άλλαξαν όταν οι τιμές άρχισαν να πέφτουν από το 2006 και μετά και μέχρι το 2009 η «βουτιά» ήταν της τάξης του 30%. Αυτό έφερε μια αλυσιδωτή αντίδραση, με εκατοντάδες χιλιάδες δάνεια να «σκάνε» και να συμπαρασείρουν τα σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα που βασίζονταν σε αυτά και είχαν φτάσει σε τράπεζες, funds και συνταξιοδοτικά ταμεία σε όλο τον πλανήτη. Έτσι, η κρίση έγινε παγκόσμια, μετατράπηκε από κρίση real estate σε κρίση χρέους και τα υπόλοιπα τα βιώσαμε στο πετσί μας.
