Από το ξέσπασμα της πανδημίας επιδημιολόγοι και ειδικοί στη δημόσια υγεία παγκοσμίως χρησιμοποιούν μαθηματικά μοντέλα για να προβλέψουν το μέλλον στον αγώνα περιορισμού της διασποράς του κορωνοϊού.
Ωστόσο, η μοντελοποίηση στο πεδίο των μεταδοτικών νοσημάτων είναι δύσκολη. Και οι επιδημιολόγοι υπογραμμίζουν ότι «τα μαθηματικά μοντέλα δεν είναι μαγικές σφαίρες», και ακόμη και οι πλέον εξελιγμένες μέθοδοι, όπως αυτές που συνδυάζουν προγνώσεις ή χρησιμοποιούν εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, δεν μπορούν απαραίτητα να αποκαλύψουν πότε θα τελειώσει η πανδημία ή πόσοι άνθρωποι θα χάσουν τη ζωή τους.
Υπό αυτό πρίσμα, η ιστορικός Nükhet Varlik, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες, ειδικευμένη στη μελέτη λοιμωδών νοσημάτων και δημόσιας υγείας, προτείνει σε άρθρο που υπογράφει στο The Conversation αντί να κοιτάμε μπροστά και να ανυπομονούμε για ενδείξεις που θα μας αποκαλύψουν το μέλλον, να κοιτάξουμε πίσω και να δούμε τι οδήγησε στο τέλος πανδημιών στο παρελθόν -ή και όχι.
Πού βρισκόμαστε τώρα στην πορεία της πανδημίας
Ένας συνδυασμός προσπαθειών στο μέτωπο της δημόσιας υγείας για τον περιορισμό της πανδημίας -από τους μαζικούς ελέγχους και τις ιχνηλατήσεις επαφών θετικών κρουσμάτων έως τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και τη μάσκα- έχει αποδειχθεί ότι βοηθούν. Δεδομένου όμως ότι ο ιός έχει εξαπλωθεί σχεδόν παντού ανά τον κόσμο, αυτά τα μέτρα από μόνα τους δεν μπορούν να θέσουν τέλος στην πανδημία, αναφέρει η ίδια.
Όλο το ενδιαφέρον έχει στραφεί τώρα στην ανάπτυξη εμβολίων για την COVID-19, η οποία επιδιώκεται με πρωτοφανή ταχύτητα.
Παρόλα αυτά οι ειδικοί μας λένε ότι ακόμη και με ένα επιτυχημένο εμβόλιο και αποτελεσματική θεραπεία, η νόσος COVID-19 μπορεί να μην εξαφανιστεί ποτέ ολοκληρωτικά. Ακόμα κι αν η πανδημία περιοριστεί σε ένα μέρος του κόσμου, πιθανότατα θα συνεχιστεί σε άλλα. Και ακόμη και αν πάψει να συνιστά απειλή σε επίπεδο πανδημίας, ο κορωνοϊός πιθανότατα θα καταστεί ενδημικός -γεγονός που σημαίνει ότι θα συνεχιστεί η αργή, σταθερή μετάδοση. Ο κορωνοϊός θα συνεχίσει να παρουσιάζει μικρότερης κλίμακας εξάρσεις, όπως η εποχική γρίπη.
Η ιστορία των πανδημιών είναι γεμάτη από τέτοια απογοητευτικά παραδείγματα, επισημαίνει η Nükhet Varlik.
Όταν εμφανιστούν, οι ασθένειες σπάνια φεύγουν
Είτε βακτηριακό, είτε ιογενές ή παρασιτικό, σχεδόν κάθε παθογόνο νοσήματος που έχει επηρεάσει τους ανθρώπους τα τελευταία χιλιάδες χρόνια παραμένει μαζί μας, επειδή είναι σχεδόν αδύνατο να τα εξαλείψουμε πλήρως.
Η μόνη ασθένεια που έχει εξαλειφθεί μέσω εμβολιασμού είναι η ευλογιά. Οι εκστρατείες μαζικού εμβολιασμού υπό τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 ήταν επιτυχημένες, και το 1980 η ευλογιά ανακηρύχθηκε η πρώτη -και παραμένει η μόνη- ανθρώπινη ασθένεια που έχει πλήρως εκριζωθεί.
Ιστορίες επιτυχίας όπως της ευλογιάς είναι σπάνιες. Είναι μάλλον η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα, αναφέρει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας.
Ενδεικτικά αναφέρεται στην ελονοσία, η οποία μεταδίδεται μέσω παρασίτου, είναι σχεδόν τόσο παλιά όσο και η ανθρωπότητα και εξακολουθεί να έχει βαρύ απολογισμό σε ανθρώπινες ζωές. Το 2018 καταγράφηκαν περίπου 228 εκατομμύρια περιπτώσεις ελονοσίας και 405.000 θάνατοι παγκοσμίως.
Αντιστοίχως, νοσήματα όπως η φυματίωση, η λέπρα και η ιλαρά βρίσκονται «εδώ» επί χιλιετίες. Και παρά τις προσπάθειες, η άμεση εξάλειψή τους δεν είναι ακόμα ορατή στον ορίζοντα.
Η ιστορικός σημειώνει πως αν προσθέσουμε σε αυτό το μείγμα και σχετικά νεότερους παθογόνους παράγοντες, όπως ο ιός HIV και ο ιός Έμπολα, μαζί με τη γρίπη και τους κορωνοϊούς, συμπεριλαμβανομένων των SARS, MERS και του SARS-CoV-2 που προκαλεί την COVID-19, η συνολική επιδημιολογική εικόνα καθίσταται σαφής.
Τα δεδομένα φανερώνουν ότι η ετήσια θνησιμότητα που προκαλείται από λοιμώδη νοσήματα -κυρίως στον αναπτυσσόμενο κόσμο- αναλογούν σχεδόν στο ένα τρίτο όλων των θανάτων παγκοσμίως.
Σήμερα, σε μία εποχή παγκόσμιων αεροπορικών ταξιδιών, κλιματικής αλλαγής και διαταραχών στα οικοσυστήματα είμαστε διαρκώς εκτεθειμένοι στην απειλή εμφάνισης λοιμωδών νοσημάτων, ενώ παράλληλα συνεχίζουμε να επηρεαζόμαστε από παλαιότερες ασθένειες.
Η μαύρη πανώλη
Ακόμη και λοιμώξεις για τις οποίες διαθέτουμε πλέον αποτελεσματικά εμβόλια και θεραπείες συνεχίζουν να αφαιρούν ζωές. Ίσως καμία νόσος δεν αποτυπώνει αυτό το στοιχείο καλύτερα από την πανώλη, την πιο θανατηφόρα λοιμώδη νόσο στην ανθρώπινη Ιστορία. Το όνομά της παραμένει συνώνυμο με τον τρόμο ακόμη και σήμερα.
Η πανώλη προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis. Υπήρξαν αμέτρητες τοπικές εξάρσεις και τουλάχιστον τρεις τεκμηριωμένες πανδημίες πανώλης τα τελευταία 5.000 χρόνια, σκοτώνοντας εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Η πιο διαβόητη από όλες τις πανδημίες ήταν ο «Μαύρος Θάνατος» στα μέσα του 14ου αιώνα.
Ωστόσο, ο «Μαύρος Θάνατος» δεν ήταν καθόλου απομονωμένο ξέσπασμα. Η πανώλη επέστρεφε κάθε δεκαετία ή ακόμα πιο συχνά, «χτυπώντας» ήδη αποδυναμωμένες κοινωνίες και κοστίζοντας ζωές για τουλάχιστον έξι αιώνες. Ακόμη και πριν από την υγειονομική επανάσταση του 19ου αιώνα, κάθε έξαρση σταδιακά παρουσίαζε ύφεση κατά τη διάρκεια μηνών, και μερικές φορές ετών, ως αποτέλεσμα αλλαγών στη θερμοκρασία, την υγρασία και τη διαθεσιμότητα ξενιστών, μέσων μετάδοσης και αριθμού ευάλωτων ατόμων.
Ορισμένες κοινωνίες ανέκαμψαν σχετικά γρήγορα από τις απώλειες που προκλήθηκαν από τον «Μαύρο Θάνατο». Άλλες δεν το έκαναν ποτέ. Για παράδειγμα, η μεσαιωνική Αίγυπτος δεν μπορούσε να ανακάμψει πλήρως από τις παρατεταμένες επιπτώσεις της πανδημίας, η οποία κατέστρεψε συγκεκριμένα τον γεωργικό της τομέα. Οι σωρευτικές επιπτώσεις της μείωσης των πληθυσμών κατέστη αδύνατο να αντισταθμιστούν. Προκάλεσε τη σταδιακή παρακμή του Μαμελουκικού Σουλτανάτου και την κατάκτησή του από τους Οθωμανούς σε λιγότερο από δύο αιώνες.
Ακριβώς αυτό το βακτήριο πανώλης παραμένει μαζί μας ακόμα και σήμερα ως υπενθύμιση της πολύ μεγάλης διάρκειας και ανθεκτικότητας των παθογόνων.
«Ελπίζουμε ότι η νόσος COVID-19 δεν θα επιμείνει για χιλιετίες. Αλλά έως ότου υπάρξει ένα αποτελεσματικό εμβόλιο, και πιθανότατα ακόμη και μετά, κανείς δεν είναι ασφαλής. Η πολιτική εδώ είναι ζωτικής σημασίας: Όταν τα προγράμματα εμβολιασμού εξασθενούν, οι λοιμώξεις μπορούν να επιστρέψουν. Δείτε απλώς την ιλαρά και την πολιομυελίτιδα, που ξαναεμφανίζονται μόλις οι προσπάθειες εμβολιασμού αποδυναμωθούν» αναφέρει η Nükhet Varlik.
Και ολοκληρώνει το άρθρο της λέγοντας πως «λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα ιστορικά και σύγχρονα προηγούμενα, η ανθρωπότητα μπορεί να ελπίζει μόνο ότι ο κορωνοϊός που προκαλεί τη νόσο COVID-19 θα αποδειχθεί ότι είναι ένα ανιχνεύσιμο και εξαλειφόμενο παθογόνο. Αλλά η ιστορία των πανδημιών μάς διδάσκει να περιμένουμε κάτι διαφορετικό».
