Μπορεί τα εμβόλια να θεωρούνται η μεγαλύτερη ελπίδα μας απέναντι στην πανδημία, όμως δεκάδες επιστημονικές ομάδες εργάζονται για την ανάπτυξη μιας εναλλακτικής γραμμής άμυνας: Των μονόκλωνων αντισωμάτων. Αυτές οι θεραπείες ήρθαν στο επίκεντρο της διεθνούς προσοχής αυτό το μήνα, αφού ο Ντόναλντ Τραμπ έλαβε το κοκτέιλ αντισωμάτων της Regeneron και απέδωσε σε αυτό τη – φαινομενική – ανάρρωσή του. Μάλιστα, δεν δίστασε να κάνει λόγο για «θεραπεία».
Τα μονόκλωνα αντισώματα προέρχονται από το αίμα ιαθέντων ασθενών κοροναϊού. Ιδανικά, τα αντισώματα χορηγούνται στην αρχή της λοίμωξης – ή ακόμη και πριν την έκθεση στον ιό, ως μέτρο πρόληψης – και είναι ικανά να προσφέρουν άμεση ανοσία.
Δεκάδες εταιρείες και ομάδες ακαδημαϊκών ανταγωνίζονται για την ανάπτυξη θεραπειών αντισωμάτων. Η Regeneron και η Eli Lilly έχουν ήδη υποβάλει αίτηση για έγκριση έκτακτης ανάγκης στα προϊόντα τους από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA).
Αυτές οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν μεγάλη εμπειρία, αλλά και τα κεφάλαια που απαιτούνται για να πάρουν την πρωτιά στον αγώνα δρόμου των θεραπειών αντισωμάτων. Όμως ορισμένοι επιστήμονες ποντάρουν σε έναν πολύ πιο άγνωστο ανταγωνιστή: Στην Prometheus, μια ομάδα ετερόκλητων επιστημόνων, οι οποίοι είναι ακόμη μήνες πίσω στο στάδιο ανάπτυξης της θεραπείας τους. Όμως στο τέλος ενδέχεται να είναι εκείνοι που θα παράγουν το ισχυρότερο αντίσωμα.
Η Prometheus είναι μια συνεργασία ακαδημαϊκών εργαστηρίων, του Ινστιτούτου Ιατρικών Ερευνών Λοιμωδών Ασθενειών του Αμερικανικού Στρατού και μιας εταιρείας αντισωμάτων με έδρα το Νιου Χαμσάιρ που ονομάζεται Adimab.
Το αντίσωμα της ομάδας δεν αναμένεται να δοκιμαστεί σε ανθρώπους μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου, ίσως όμως αξίζει την αναμονή. Σε αντίθεση με τα αντισώματα της Regeneron και της Eli Lilly, τα οποία φθίνουν εντός λίγων εβδομάδων, το αντίσωμα της Prometheus φιλοδοξεί να είναι αποτελεσματικό ακόμη και για έξι μήνες.
«Μια δόση και μόνο θα κάνει πολλή δουλειά, πράγμα που σημαίνει ότι θα μπορούμε να θεραπεύσουμε περισσότερους ανθρώπους», δήλωσε ο Κάρτικ Τσάντραν, ιολόγος στο Κολέγιο Ιατρικής Albert Einstein και επικεφαλής της ομάδας, μιλώντας στους Times της Νέας Υόρκης.
Σε εργαστηριακές δοκιμές σε ποντίκια, το αντίσωμα της Prometheus φαίνεται πως είναι αποτελεσματικό όχι μόνο απέναντι στο νέο κοροναϊό, αλλά και στον ιό του SARS και σε άλλους παρεμφερείς ιούς νυχτερίδων – πράγμα που σημαίνει ότι η θεραπεία ίσως καταπολεμά και άλλους κοροναϊούς που ενδέχεται να αναδυθούν στο μέλλον.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρσι κατέγραψε περίπου 400 στελέχη κοροναϊών από νυχτερίδες στην Κίνα, ορισμένοι εκ των οποίων είχαν ήδη σπάσει το φράγμα των ειδών και είχαν μολύνει ανθρώπους.
Τα μονόκλωνα αντισώματα είναι τεχνητά κατασκευασμένα αντίγραφα των πιο αποτελεσματικών αντισωμάτων που παρήγαγαν με φυσικό τρόπο οι ασθενείς. Τόσο η Regeneron όσο και η Eli Lilly, με τους σημαντικούς πόρους που είχαν στη διάθεσή τους, ήταν σε θέση να εντοπίσουν γρήγορα τα αντισώματα που χρειάζονταν και να ξεκινήσουν τη διαδικασία ανάπτυξης των θεραπειών τους.
Η Prometheus, απουσία κεφαλαίων, έμεινε πίσω. Έχοντας στη διάθεσή της $22 εκατ. από ομοσπονδιακές επιχορηγήσεις, η ομάδα ανέπτυσσε θεραπείες για φονικούς ιούς όπως αυτός που προκαλεί τον αιμορραγικό πυρετό Κριμαίας-Κονγκό και ιούς hanta. Όμως τις πρώτες ημέρες της πανδημίας, δεν είχε τη δυνατότητα να ασχοληθεί με τον νέο κοροναϊό.
«Είχαμε όλη την απαραίτητη τεχνολογία, όλα τα εργαλεία μας ήταν έτοιμα», εξηγεί ο Δρ. Τσάντραν στους Times. «Το μόνο πράγμα που δεν είχαμε, ήταν ένα δείγμα ασθενούς».
Πολλά από αυτά τα δείγματα είχαν παραχωρηθεί σε μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Έτσι οι ερευνητές της Prometheus διάλεξαν μια ασυνήθιστη διαδρομή, στηρίζοντας τις προσπάθειές τους σε αίμα ενός ιαθέντα της επιδημίας του SARS του 2003, η οποία ξεκίνησε από έναν παρεμφερή ιό με τον σημερινό.
Η ομάδα αποτελούνταν από έμπειρους ερευνητές. Ο Τζέισον Μακλέναν, του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν είναι ειδικός στους κοροναϊούς. Ο Τζον Ντάι, του στρατιωτικού ινστιτούτου λοιμωδών νοσημάτων, είχε κάνει πρωτοποριακή δουλειά με τα αντισώματα του Έμπολα.
Τον Μάρτιο, ο Δρ. Μακλέναν παραχώρησε στο εμπορικό τμήμα της ομάδας, την Adimab την «πρωτεϊνική κορώνα» του ιού. Χρησιμοποιώντας τις πρωτεΐνες ως δόλωμα, η Adimab «ψάρεψε» 200 αντισώματα από το δείγμα αίματος του ασθενούς. Ο Δρ. Τσάντραν έλεγξε αυτά τα αντισώματα σε σχέση με ένα αντίγραφο κοροναϊού και ο Δρ. Ντάι σε σχέση με ζωντανό ιό σε εργαστήριο υψίστης ασφαλείας.
«Στόχος μας είναι να κάνουμε αυτό που κάναμε και με τον Έμπολα. Να βρούμε ένα αντίσωμα που δεν λειτουργεί μόνο απέναντι στον σημερινό ιό, αλλά και σε παλιότερους που μπορεί να αναδυθούν εκ νέου, όπως ο SARS, και σε μελλοντικούς ιούς που ήδη ζουν στις νυχτερίδες», εξηγεί η Λόρα Γουόκερ, ανοσολόγος και διευθύντρια στο Adimab.
«Αν είχαμε κάτι από την πρώτη μέρα για να εμποδίσει μια εξέλιξη όπως αυτή που ζούμε, όλα θα ήταν καλύτερα».
Το μεγαλύτερο πρόβλημα με τις θεραπείες αντισωμάτων, είναι η δυσκολία παραγωγής τους σε μεγάλη κλίμακα. Ακόμη και αν δεκάδες εταιρείες που κατασκευάζουν αντισώματα συνεργαστούν, θα είναι αδύνατο να παράγουν τα δισεκατομμύρια των δόσεων που απαιτούνται για όλο τον πλανήτη – ενδεχομένως ούτε τις 25 εκατ. δόσεις για τους ασθενείς κοροναϊού και τις ομάδες υψηλού κινδύνου των ΗΠΑ.
Και δεν είναι ξεκάθαρο το πόσο σύντομα θα μπορούσε να επιταχυνθεί η διαδικασία παραγωγής τους. Πρώτα από όλα, οι θεραπείες παράγονται σε εξειδικευμένες εγκαταστάσεις με υλικά που απαιτούνται και για την παρασκευή άλλων αντισωμάτων, αλλά και εμβολίων.
Επιπλέον, η παραγωγή τους είναι ακριβή. Ορισμένα στοιχίζουν ακόμη και $200.000 – ακόμη και τα φθηνότερα αγγίζουν τις $15.000 – για κάθε χρόνο θεραπείας, γεγονός που τα καθιστά απρόσιτα σε όλες τις χώρες του πλανήτη πέραν των πλουσιότερων, σύμφωνα με έρευνα που κυκλοφόρησε τον Αύγουστο.
Όπως και τα εμβόλια, τα αντισώματα χορηγούνται με ένεση, και η ποσότητά τους, που υπολογίζεται βάσει του βάρους του ασθενούς, μπορεί να είναι μεγάλη. (Ο Τραμπ έλαβε οκτώ γραμμάρια. Οι δόσεις εμβολίων συνήθως υπολογίζονται στα μικρογραμμάρια ή ακόμη και στα νανογραμμάρια). Η προστασία που προσφέρουν φθίνει μετά από λίγες εβδομάδες.
Ορισμένες εταιρείες ήδη έχουν επιχειρήσει να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να μειώσουν τις τιμές των φαρμάκων τους και να τα καταστήσουν προσιτά σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Από την άλλη πλευρά, τα κοκτέιλ αντισωμάτων όπως αυτό της Regeneron – αλλά και αυτό που φιλοδοξεί να αναπτύξει η Prometheus – απαιτούν προσοχή στην επιλογή των αντισωμάτων, ώστε το ένα να ενισχύει ή έστω να μην παρεμποδίζει τη δράση του άλλου, ενώ δυσκολεύει ακόμη περισσότερο τη διαδικασία παραγωγής, αυξάνοντας το χρόνο και τα κεφάλαια που απαιτούνται.
Προς το παρόν, προτεραιότητα της Prometheus είναι το ισχυρό αντίσωμα που καταφέρνει να προστατεύσει από όλη την οικογένεια των κοροναϊών νυχτερίδων, τονίζει ο Δρ. Τσάντραν.
«Πιστεύουμε ότι είναι θέμα χρόνου να ξεφύγει ένας ακόμη κοροναϊός προς τον άνθρωπο», τονίζει στους Times.
