Μόνο δώδεκα «ορκισμένες παρθένες» έχουν απομείνει στον κόσμο, καθώς μια αρχαία βαλκανική παράδοση όπου οι γυναίκες ζουν σαν άνδρες πεθαίνει.
«Η Αλβανία ήταν μια αντρική κοινωνία, ο μόνος τρόπος για να επιβιώσεις ήταν να γίνεις άντρας», λέει η Gjystina Grishaj.
Ως 23χρονη γυναίκα που ζούσε στα βουνά της βόρειας Αλβανίας, πήρε μια απόφαση που θα άλλαζε τη ζωή της.
Ορκίστηκε όρκο αγαμίας και υποσχέθηκε να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής της ως άνδρας.
Η οικογένεια της Gjystina ζει στην περιοχή Malësi e Madhe της Lëpushë για περισσότερο από έναν αιώνα. Μια κοιλάδα βαθιά φωλιασμένη ανάμεσα σε απόκρημνα βουνά, είναι μια από τις λίγες περιοχές όπου εξακολουθεί να υπάρχει η παράδοση burrnesha, μια πρακτική αιώνων κατά την οποία οι γυναίκες δίνουν όρκο στους γέροντες του χωριού και ζουν σαν άνδρες.
Αυτές οι γυναίκες είναι γνωστές ως burrneshat, ή ορκισμένες παρθένες.
«Υπάρχουν πολλοί ανύπαντροι άνθρωποι στον κόσμο, αλλά δεν είναι burrneshat. Μια burrnesha είναι αφοσιωμένη μόνο στην οικογένειά της, στην εργασία, στη ζωή, στη διατήρηση της αγνότητάς της» λέει η Gjystina, σήμερα 57 ετών.
Photo: YouTube / BBC
Για πολλές γυναίκες που γεννήθηκαν σε παλαιότερες εποχές, η ανταλλαγή της σεξουαλικής, αναπαραγωγικής και κοινωνικής τους ταυτότητας ήταν ένας τρόπος να απολαμβάνουν ελευθερίες που μόνο οι άνδρες μπορούσαν να βιώσουν.
Η ιδιότητα της burrnesha επέτρεπε στις γυναίκες να ντύνονται όπως οι άνδρες, να ενεργούν ως επικεφαλής του νοικοκυριού, να κινούνται ελεύθερα σε κοινωνικές καταστάσεις και να αναλαμβάνουν εργασίες που παραδοσιακά ήταν ανοικτές μόνο στους άνδρες.
Ως μια αθλητική, δραστήρια νεαρή γυναίκα, η Gjystina – ή Duni, όπως είναι γνωστή στους κοντινούς της ανθρώπους – ήταν αποφασισμένη να είναι ανεξάρτητη. Ποτέ δεν φαντάστηκε μια παραδοσιακή ζωή για τον εαυτό της με γάμο, δουλειές του σπιτιού, φορέματα…
Αντιθέτως, μετά το θάνατο του πατέρα της αποφάσισε να γίνει ορκισμένη παρθένα, προκειμένου να ηγηθεί της οικογένειας και να μπορέσει να αναλάβει εργασία για να τους στηρίξει οικονομικά.
«Ήμασταν εξαιρετικά φτωχοί… ο πατέρας μου πέθανε και η μητέρα μου είχε έξι παιδιά, οπότε για να την διευκολύνω, αποφάσισα να γίνω burrnesha και να δουλέψω σκληρά» λέει.
Η Gjystina ζει σε ένα απομακρυσμένο χωριό- η λήψη κινητού τηλεφώνου είναι στην καλύτερη περίπτωση αραιή, και οι σκληροί χειμώνες σημαίνουν ότι ο δρόμος προς το Lepushe είναι συχνά μπλοκαρισμένος από το χιόνι και το ηλεκτρικό ρεύμα είναι κομμένο.
Διατηρεί έναν ξενώνα, καλλιεργεί τη γη και φροντίζει τα ζώα της.
Ως burrnesha και επικεφαλής του νοικοκυριού, ασχολείται επίσης με την τέχνη των φαρμακευτικών βοτάνων για την παρασκευή θεραπευτικών τσαγιών και ελαίων, μια δεξιότητα που κληρονόμησε από τον πατέρα της.
«Ενδιαφερόταν πολύ για τα φαρμακευτικά βότανα και μου έδωσε μαθήματα. Και θέλω η ανιψιά μου Valerjana να κληρονομήσει αυτή την πρακτική, παρόλο που έχει επιλέξει έναν άλλο δρόμο» λέει η Duni.
«Σήμερα, κανείς δεν προσπαθεί να γίνει ορκισμένη παρθένα» λέει η Valerjana Grishaj. «Τα νεαρά κορίτσια δεν σκέφτονται καν να γίνουν ορκισμένες παρθένες. Είμαι ένα πραγματικό παράδειγμα γι’ αυτό».
Photo: YouTube / BBC
Photo: YouTube / BBC
Μεγαλώνοντας μαζί με τη θεία της στο Lepushe, η Valerjana διαπίστωσε ότι οι επιλογές για τις γυναίκες στην περιοχή ήταν ελάχιστες, με την προσδοκία να παντρευτούν νέες.
«Μια στιγμή που θυμάμαι πάντα όταν ήμουν στην έκτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Μια φίλη μου πήγαινε στην ένατη τάξη και αρραβωνιαζόταν. Ήταν μόλις 14 ετών» θυμάται η ίδια.
«Μου είπε ότι ο σύζυγός της δεν της επέτρεπε να συνεχίσει τις σπουδές της και ότι έπρεπε να ακούσει τον άντρα της, να μείνει μαζί του και να τον υπακούει».
Αντί είτε να παντρευτεί νεαρή είτε να γίνει ορκισμένη παρθένα, η Valerjana μετακόμισε από το πατρικό σπίτι σε ηλικία 16 ετών για να σπουδάσει σκηνοθεσία θεάτρου και φωτογραφία στην πρωτεύουσα της Αλβανίας, τα Τίρανα.
«Στα Τίρανα, τα κορίτσια και οι γυναίκες έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα και είναι πιο χειραφετημένες. Ενώ στο χωριό η κατάσταση, ακόμη και τώρα, εξακολουθεί να είναι καταστροφική» λέει.
Αν και δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία, εκτιμάται ότι έχουν απομείνει μόνο 12 burrneshat στη Βόρεια Αλβανία και το Κοσσυφοπέδιο. Από την πτώση του κομμουνισμού τη δεκαετία του 1990, η Αλβανία έχει δει κοινωνικές αλλαγές που σημαίνουν περισσότερα δικαιώματα για τις γυναίκες.
Η Valerjana το βλέπει ως θετικό το γεγονός ότι η παράδοση της burrnesha εκλείπει.
«Σήμερα εμείς τα κορίτσια δεν χρειάζεται να αγωνιστούμε για να γίνουμε άντρες» λέει. «Πρέπει να αγωνιστούμε για ίσα δικαιώματα, αλλά όχι με το να γίνουμε άνδρες».
Το 2019, η ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών Rea Nepravishta διαμαρτυρήθηκε στις εκδηλώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας στα Τίρανα.
Βγήκε στους δρόμους με μια μεγάλη πινακίδα στην οποία αναγραφόταν η λέξη «burrnesha», η οποία είχε χτυπηθεί πάνω σε έναν μεγάλο κόκκινο σταυρό και από κάτω οι λέξεις «ισχυρές γυναίκες».
«Στην αλβανική γλώσσα, όταν θέλουμε να περιγράψουμε μια γυναίκα ως ισχυρή γυναίκα, χρησιμοποιούμε τον όρο «burrnesha»» λέει.
«Είναι μια λέξη που αποτελείται από δύο μέρη, ‘Burre’ σημαίνει άνδρας… Δεν πρέπει να αναφερόμαστε σε άνδρες για να δείξουμε τη δύναμη των γυναικών».
Η Rea πιστεύει ότι η χώρα βρίσκεται στο δρόμο του ανοίγματος και έχει κάνει «πολλά βήματα προς τα εμπρός σε σύντομο χρονικό διάστημα».
Photo: YouTube / BBC
Photo: YouTube / BBC
Σύμφωνα με το UN Women, η συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική και την λήψη οικονομικών αποφάσεων στην Αλβανία έχει προχωρήσει πρόσφατα με βελτιώσεις στους εκλογικούς κώδικες και τις διαδικασίες, αν και παραμένει ακόμη περιορισμένη, ενώ το μισθολογικό χάσμα δεν έχει αντιμετωπιστεί σωστά. Μέχρι το 2017, οι γυναίκες αποτελούσαν το 23% των βουλευτών και το 35% των τοπικών συμβούλων.
Όμως, τα δικαιώματα των γυναικών έχουν ακόμη δρόμο να διανύσουν.
«Ο σεξισμός, τα έμφυλα στερεότυπα… και η έμφυλη βία είναι δυστυχώς ακόμη πολύ διαδεδομένα στην Αλβανία» λέει η Rea.
Σύμφωνα με στοιχεία της UN Women, σχεδόν το 60% των Αλβανίδων ηλικίας 15-49 ετών έχουν βιώσει ενδοοικογενειακή βία. Και η βάση δεδομένων του Οργανισμού του ΟΗΕ αποκαλύπτει ότι μόνο το 8% των γυναικών κατέχουν γη παραμένοντας περιθωριοποιημένες σε θέματα κληρονομιάς.
Οι ρίζες της παράδοσης της burrnesha προέρχονται από το Kanun, ένα αρχαίο σύνταγμα που χρησιμοποιήθηκε στο Κοσσυφοπέδιο και τη βόρεια Αλβανία τον 15ο αιώνα, βάσει του οποίου οργανώθηκε η αλβανική κοινωνία. Σύμφωνα με αυτούς τους πατριαρχικούς νόμους, οι γυναίκες θεωρούνταν ιδιοκτησία του συζύγου τους.
«Δεν είχαν το δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιες για τη μοίρα τους ή να επιλέγουν τη ζωή τους», λέει η Aferdita Onuzi, εθνογράφος που έχει μελετήσει το burrneshat.
«Αν ένα κορίτσι επρόκειτο να αρραβωνιαστεί – αυτό αποφασιζόταν χωρίς ποτέ να τη ρωτήσουν- ούτε η ηλικία στην οποία θα αρραβωνιαζόταν, ούτε το πρόσωπο με το οποίο θα αρραβωνιαζόταν έπαιζε κανέναν ρόλο».
Υπάρχουν ακόμη πολλές παρανοήσεις που στροβιλίζονται γύρω από την παράδοση. Το να γίνεις ορκισμένη παρθένα δεν ήταν συνήθως μια απόφαση που βασιζόταν στη σεξουαλικότητα ή την ταυτότητα φύλου, αλλά μάλλον στην ιδιαίτερη κοινωνική θέση που παρείχε σε όσους έδιναν τον όρκο.
«Η επιλογή ενός κοριτσιού να γίνει ορκισμένη παρθένα δεν έχει καμία σχέση με τη σεξουαλικότητα, είναι απλώς μια επιλογή να έχει έναν άλλο ρόλο, μια άλλη θέση στην οικογένεια» λέει η Aferdita.
Αλλά το να γίνεις burrnesha ήταν επίσης ένας τρόπος να ξεφύγεις από έναν κανονισμένο γάμο, χωρίς να ατιμάσεις την οικογένεια του γαμπρού.
«Αυτή η απόφαση σήμαινε ότι μπορούσαν να αποφύγουν μια αιματηρή βεντέτα μεταξύ δύο οικογενειών» λέει η Aferdita.
Οι κανόνες που διέπουν τις αιματηρές βεντέτες έχουν κωδικοποιηθεί εδώ και καιρό στο Kanun, το οποίο βοήθησε να μπει τάξη στη ζωή των φυλών στη βόρεια Αλβανία, ιδίως κατά τη διάρκεια της ενσωμάτωσής της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Σύμφωνα με το δίκαιο του Kanun, οι αιματηρές βεντέτες αποτελούσαν κοινωνική υποχρέωση για τη διαφύλαξη της τιμής. Θα μπορούσαν να ξεκινήσουν με μια μικρή ενέργεια, όπως μια απειλή ή μια προσβολή, αλλά μερικές φορές θα μπορούσαν να κλιμακωθούν σε μια δολοφονία, μετά την οποία η οικογένεια του θύματος θα έπρεπε να αναζητήσει τη δική της δικαιοσύνη σκοτώνοντας τον δολοφόνο ή κάποιο άλλο αρσενικό μέλος της οικογένειας του ενόχου.
Για πολλές νεαρές γυναίκες της εποχής, η ορκωμοσία της αγαμίας τις απάλλασσε από τις αιματηρές βεντέτες.
«Ήταν ένας τρόπος για να ξεφύγουν» λέει η Aferdita.
Η παράδοση εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου, απομακρυνόμενη από τις αναγκαστικές αποφάσεις προς τις ενεργητικές επιλογές. «Η διαφορά μεταξύ του κλασικού burrneshat, με την εθνογραφική έννοια, και του σημερινού burrneshat είναι πολύ σημαντικό να σημειωθεί… Σήμερα είναι μια εντελώς προσωπική απόφαση» λέει η Aferdita.
Photo: YouTube / BBC
Η Gjystina δεν εξαναγκάστηκε να γίνει burrnesha – μάλλον, επέλεξε τη ζωή αυτή για τον εαυτό της. Μεγαλώνοντας στην κομμουνιστική Αλβανία, ένιωθε ότι οι άνδρες εκείνη την εποχή είχαν πολύ μεγαλύτερη ελευθερία.
«Υπήρχαν πολλές στιγμές που θεωρούνταν άνισες» λέει. «Οι γυναίκες ήταν πολύ απομονωμένες, περιορίζονταν στις δουλειές του σπιτιού και δεν είχαν δικαίωμα να μιλήσουν».
Η οικογένειά της -ιδιαίτερα η μητέρα της- αποδοκίμαζε την επιλογή της, ανησυχώντας ότι θυσίαζε την ευκαιρία της μητρότητας και μιας δικής της οικογένειας.
Για την Gjystina, η θυσία ανταμείφθηκε.
«Όταν αποφάσισα να γίνω burrnesha, κέρδισα περισσότερο σεβασμό» λέει.
Άλλες γυναίκες επέλεξαν να γίνουν burrneshat επειδή ένιωθαν περισσότερο σαν άντρες.
«Ποτέ δεν συναναστράφηκα με γυναίκες, αλλά πάντα με άνδρες. Στα μπαρ, στο κάπνισμα…» λέει ο Drande, ένας burrnesha που ζει στην παραλιακή πόλη Shëngjin και αναφέρεται στον εαυτό του με τον αρσενικό όρο.
«Πάντα ένιωθα σαν άντρας».
Για τον Drande, η υιοθέτηση της πρακτικής ήταν ένας τρόπος να απολαύσει τις ελευθερίες των ανδρών, όπως το κάπνισμα τσιγάρων και η κατανάλωση αλκοόλ, στοιχεία που είναι βαθιά ριζωμένα στην παράδοση της burrnesha.
Αυτό περιελάμβανε την κατανάλωση του παραδοσιακού αλβανικού αποστάγματος, της ρακής, που ιστορικά προορίζεται για τους άνδρες. Τώρα, ο Drande όχι μόνο το πίνει, αλλά παρασκευάζει και το δικό του επιδεικύοντας με υπερηφάνεια μια πρόσφατη παρτίδα που διατηρείται σε ένα πλαστικό μπουκάλι νερού.
«Αυτό τους κάνει όλους πιο δυνατούς» λέει.
Ο Drande λέει ότι η επιλογή του να γίνει burrnesha του έδωσε μεγαλύτερη αποδοχή στην κοινωνία.
«Όπου κι αν πήγαινα, εισέπραττα ιδιαίτερο σεβασμό και αυτό μου έκανε καλό. Με σέβονταν ως άνδρα και όχι ως γυναίκα… Ένιωθα πιο ελεύθερος με αυτόν τον τρόπο» λέει.
Αν και ο Drande είναι περήφανος για τις θυσίες που έκανε για να γίνει burrnesha, παραδέχεται επίσης ότι αισθάνεται μοναξιά και λέει ότι έχει έρθει αντιμέτωπος με αμφιβολίες.
«Σκέφτηκα για μια στιγμή πώς θα ήταν να είχα ένα παιδί που θα μπορούσε να με φροντίσει… Ήμουν πολύ άρρωστος και κανείς δεν ήταν κοντά για να με βοηθήσει. Αλλά ήταν μόνο για μια στιγμή, ένα κλάσμα του δευτερολέπτου».
Photo: YouTube/ BBC
Εκείνη την εποχή, αντιμετωπίζοντας μια κοινωνία με περιορισμένες επιλογές για τις γυναίκες, όσες έγιναν burrneshat έβλεπαν την επιλογή τους ως επιλογή ενδυνάμωσης. Ήταν «ένα είδος διαμαρτυρίας που μετατράπηκε σε θυσία» λέει η Aferdita.
Ωστόσο, επιλέγοντας να γίνουν άνδρες, ενίσχυσαν άθελά τους τις έμφυλες νόρμες, αποδεχόμενες τον ρόλο της γυναίκας ως κατώτερο.
Ακόμη και στην πρωτεύουσα, η ζωή για τις νέες γυναίκες σήμερα μπορεί να είναι δύσκολη. Η Valerjana δημιούργησε μια διαδικτυακή παρουσία μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, για να βοηθήσει στην προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών. Αλλά η αποστολή θετικών μηνυμάτων προσκάλεσε την αρνητική προσοχή.
«Έλαβα πολλά μηνύματα από άνδρες, ακόμη και απειλητικά για τη ζωή μου μηνύματα… που με αμφισβητούσαν επειδή μιλούσα για τα δικαιώματα των γυναικών» λέει.
Φωτογράφιζε τη θεία της και άλλες burrneshat, ως έναν τρόπο να καταγράψει μια παράδοση που φθίνει.
«Ελπίζω ότι οι μελλοντικές γενιές θα ενδιαφερθούν για αυτό το θέμα, επειδή αποτελεί μέρος της ιστορίας μας ως παράδοση» λέει η Valerjana.
«Τώρα δεν χρειάζεται να είσαι burrnesha για να απολαμβάνεις ελευθερίες. Ως σύγχρονη γυναίκα δεν χρειάζεται να δώσεις όρκο».
Η Gjystina δεν εστιάζει στο τίμημα που πλήρωσε για τον σεβασμό, τη θυσία της γυναικείας της ταυτότητας, αλλά στην ελευθερία που της προσέφερε η απόφασή της.
«Δεν θα υπάρξουν άλλα burrneshat, θα είμαι η τελευταία» λέει.
Παραδέχεται ότι, αν και μπορεί να μην έπαιρνε την ίδια απόφαση σήμερα, αν μπορούσε να γυρίσει πίσω στο χρόνο θα τα έκανε όλα ξανά από την αρχή ίδια.
«Αισθάνομαι υπερήφανη που είμαι burrnesha. Δεν μετανιώνω για τίποτα».
*Με στοιχεία από bbc.com
in.gr
