Ένα μέρος της ενδημικής στη Βρετανία εχθρότητας κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν η διαδεδομένη άποψη ότι με την επιβολή των «τεσσάρων ελευθεριών» διευκόλυνε τη μαζική μετανάστευση προς το Ηνωμένο Βασίλειο, διαμορφώνοντας αρνητική συνθήκη για τους γηγενείς εργαζομένους. Απέναντι σε αυτό, οι πολέμιοι της υποτιθέμενης ευρωπαϊκής διευκόλυνσης της μετανάστευσης προς την Βρετανία, αντιπρότειναν το σύνθημα “British jobs for British workers” (Βρετανικές δουλειές για βρετανούς εργάτες).
Μόνο που η πραγματικότητα μετά το Brexit, που συμπίπτει με την περίοδο της πανδημίας και με τις οικονομικές επιπτώσεις που αυτή είχε, έδειξε ότι τα πράγματα ήταν κάπως διαφορετικά. Ο συνδυασμός ανάμεσα στο Brexit και την πανδημία έχει οδηγήσει στην πιο εντυπωσιακή έξοδο ξένων εργαζομένων που έχει δει η Μεγάλη Βρετανία από την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Και αρκετοί υποστηρίζουν ότι αυτό θα έχει μεγάλο κόστος τελικά.
Ένας τρόπος να καταλάβουμε την επίπτωση αυτών των εξελίξεων είναι να δούμε την κατάσταση του πληθυσμού της Βρετανίας. Μια πρόσφατη έρευνα προκάλεσε μεγάλο θόρυβο στη Βρετανία γιατί αποτύπωσε σημαντική μείωση του πληθυσμού, κυρίως εξαιτίας της μείωσης του αριθμού των μεταναστών στη Βρετανία.
Το Economic Statistics Centre of Excellence εκτιμά ότι ο αριθμός των κατοίκων της Βρετανίας που δεν έχουν γεννηθεί σε αυτήν μειώθηκε ανάμεσα στον Ιούλιο-Σεπτέμβριο του 2019 και τον Ιούλιο Σεπτέμβριο του 2020 κατά σχεδόν 1,3 εκατομμύρια. Αυτός ο αριθμός είναι σημαντικά μεγαλύτερος από την επίσημη εκτίμηση της βρετανικής στατιστικής υπηρεσίας (του Office of National Statistics) για μείωση κατά 893.737. Σε συνδυασμό με την εκτίμηση ότι ο αριθμός αυτών γεννήθηκαν στη Βρετανία έμεινε περίπου στάσιμος (πάλι σε αντίθεση με την εκτίμηση της στατιστικής υπηρεσίας για άνοδο), αυτό παραπέμπει σε ενδεχόμενη συρρίκνωση και όχι απλώς στασιμότητα του συνολικού πληθυσμού της χώρας.
Ιδιαίτερη σημασία έχει η εκτίμηση της έκθεσης ότι το Λονδίνο έχασε στην περίοδο που συζητάμε σχεδόν 700.000 κατοίκους, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων μετανάστες. Και αυτό γιατί η αύξηση του πληθυσμού του Λονδίνου ήταν μία από τις βασικές πηγές της συνολικής ανόδου του πληθυσμού της χώρας. Ανάμεσα στο 2014 και το 2019 οι 4 από τις 8 τοπικές αυτοδιοικητικές ενότητες που είχαν αύξηση πληθυσμού μεγαλύτερη από 10% ήταν στην ευρύτερη περιοχή του Λονδίνου.
Δεν είναι η πρώτη φορά που το Λονδίνο έχει μείωση του πληθυσμού σε ορισμένες περιοχές του. Στη δεκαετία του 1970 οι περιοχές που ορίζονται ως Inner London εμφάνισαν, εξαιτίας της τότε οικονομικής κρίσης, μείωση πληθυσμού έως και 20%, με την αύξηση του πληθυσμού τις τελευταίες δεκαετίες να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στη μετανάστευση προς το Λονδίνο.
Φυσικά υπάρχει το ερώτημα εάν η μείωση αυτή είναι συγκυριακή και θα αντιστραφεί με το τέλος της πανδημίας ή είναι μια πιο δομική τάση που θα έχει σημαντικές επιπτώσεις.
Η έξοδος των ξένων εργαζομένων, ιδίως από περιοχές όπως το Λονδίνο, ήδη προκαλούν έντονη ανησυχία. Για παράδειγμα υπάρχει ένα ερώτημα για το πώς θα επηρεαστούν οι κλάδοι της εστίασης και της φιλοξενίας όπου οι ξένοι εργαζόμενοι εκπροσωπούσαν το 30% και το 18% αντίστοιχα του εργατικού δυναμικού σε αυτούς τους κλάδους.
Προφανώς και κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η πανδημία έχει ούτως οδηγήσει σε συρρίκνωση αυτών των κλάδων και άρα και σε μείωση των αναγκών για εργατικό δυναμικό. Όμως, υπάρχει και η αντίθετη οπτική που υπογραμμίζει ότι ακριβώς η έλλειψη του εργατικού δυναμικού θα υπονομεύσει τη δυνατότητα αυτών των κλάδων για ανάκαμψη.
Οι επιπτώσεις της μείωσης του πληθυσμού είναι πολλαπλές. Για παράδειγμα μια ιστοσελίδα που εξειδικεύεται στα ακίνητα, η Zoopla εκτίμησε ότι την περασμένη χρονιά τα ενοίκια στο Λονδίνο υποχώρησαν κατά 8,3%. Παρότι δεν μπορεί να το συνδέσει άμεσα με τη μετανάστευση, εντούτοις έχει μια σημασία ότι τα δύο τρίτα όσων μετοίκησαν πρόσφατα στο Λονδίνο από το εξωτερικό μένουν σε σπίτια με ενοίκιο.
Ήδη η εξέλιξη αυτή προκαλεί πονοκέφαλο στο οικονομικό επιτελείο της βρετανικής κυβέρνησης. Για το υπουργείο Οικονομικών λιγότεροι μετανάστες σημαίνουν τελικά μικρότερη οικονομική ανάπτυξη και μικρότερα φορολογικά έσοδα, σε μια περίοδο που η βρετανική κυβέρνηση αναζητά έσοδα για να αντιμετωπίσει την αύξηση του χρέους εξαιτίας των μέτρων που ελήφθησαν για την βοήθεια σε εργαζομένους και επιχειρήσεις στην περίοδο της πανδημίας.
Στο υποθετικό σενάριο η μετανάστευση σταματούσε αντί να αυξάνεται κατά 100.000 το χρόνο, το κόστος σε βάθος πενταετίας θα έφτανε το 1% του οικονομικού προϊόντος, κάτι που θα αύξαινε το έλλειμμα του προϋπολογισμού κατά 0,7% του ΑΕΠ.
Πρόβλημα αναμένεται να υπάρξει και με την κάλυψη των αναγκών σε θέσεις εργασίας χαμηλής ειδίκευσης που κυρίως καλύπτονταν από μετανάστες. Και αυτό γιατί ο τρόπος που έχει περιγραφεί η μεταναστευτική πολιτική μετά το Brexit από τη μεριά της βρετανικής κυβέρνησης κυρίως παραπέμπει στην παραχώρηση βίζας για εργασία κυρίως σε εργαζομένους υψηλής ειδίκευσης, κάτι που μπορεί να σημαίνει ελλείψεις σε συγκεκριμένους κλάδους.
Σε όλα αυτά προστίθεται και η ανησυχία για τη γήρανση του πληθυσμού. Το 1999 το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 65 ήταν 15,8%, το 2019 ήταν 18,5% και αναμένεται να φτάσει το 23,9% το 2039. Με τη μείωση του αριθμού των μεταναστών αυτό θα σήμαινε και μια επιτάχυνση της γήρανσης του πληθυσμού.
