Κατά τους περισσότερους αναλυτές, η έγκριση του νομοσχεδίου που θα απαγορεύσει το δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο TikTok στις Ηνωμένες Πολιτείες –εκτός αν ο Κινέζος ιδιοκτήτης του, η εταιρεία ByteDance, το πουλήσει- είναι ένα ακόμα «επεισόδιο» στον διαρκώς εντεινόμενο «Ψυχρό Πόλεμο» μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας. Στην πραγματικότητα ωστόσο, οι αμερικανικές αρχές έχουν στο «μάτι» την κινεζική πλατφόρμα σχεδόν από την ώρα που εμφανίστηκε, σαρώνοντας τα πάντα –και κυρίως σε δημοφιλία στις πολύ νεαρές ηλικίες- στο πέρασμά του.

Ο μεγαλύτερος φόβος των Αμερικανών είναι η εθνική ασφάλεια της χώρας τους. Αξιωματούχοι εκτιμούν ότι οι κινεζικές μυστικές υπηρεσίες έχουν από την πρώτη στιγμή τον έλεγχο της πλατφόρμας με τα μικρής διάρκειας βίντεο και ότι θα τη χρησιμοποιήσουν.

Είτε διαδίδοντας προπαγάνδα για να επηρεάσουν το αποτέλεσμα των επερχόμενων εκλογών, είτε χρησιμοποιώντας το app ως «Δούρειο Ίππο» για να υποκλέψουν ευαίσθητες και μη πληροφορίες. Άλλωστε, τα 170 εκατομμύρια Αμερικανοί (περίπου ο μισός πληθυσμός των ΗΠΑ) που χρησιμοποιούν το TikTok κάθε μήνα, δεν είναι και λίγοι…

Οι παραπάνω λόγοι, άλλωστε, κρίθηκαν αρκετοί για να απαγορευθεί όχι μόνο η χρήση, αλλά ακόμα και το «κατέβασμα» του application σε συσκευές κυβερνητικών αξιωματούχων των ΗΠΑ. Όμως δεν είναι μόνο αυτά. Οι Αμερικανοί θεωρούν το TikTok «χρυσωρυχείο» για scammers και άλλων ειδών απατεώνες –κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα οικονομικό και κοινωνικό χάος τη χώρα.

Ενώ την ίδια ώρα, κατατίθενται με ρυθμό… καταιγίδας οι έρευνες που αναφέρουν ότι το TikTok είναι εθιστικό, καθώς «εκπαιδεύει» τον εγκέφαλο να παράγει διαρκώς ντοπαμίνη όταν το χρησιμοποιεί και πως προκαλεί μια σειρά εγκεφαλικών βλαβών, προβλημάτων στη διανοητική υγεία και μειωμένη παραγωγικότητα.

Σινοαμερικανικός πόλεμος

Οι αναλυτές λένε ότι η απαγόρευση του TikTok δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα εξαφανιστεί από τις αμερικανικές οθόνες σύντομα, καθώς απαιτείται μια πολύμηνη διαδικασία μέχρι να εφαρμοστεί – αν γίνει κάτι τέτοιο. Άλλωστε και το 2020, τα ομοσπονδιακά δικαστήρια μπλόκαραν το… μπλόκο του τότε προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος είχε εκδώσει εντολή απαγόρευσης του κοινωνικού δικτύου.

Η εταιρεία προσέφυγε στη Δικαιοσύνη καταγγέλλοντας παραβίαση της ελευθερίας του λόγου και δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και η κυβέρνηση Τραμπ έκλεισε μια συμφωνία με την οποία οι αμερικανικοί κολοσσοί Oracle και Walmart θα εξαγόραζαν ένα μεγάλο ποσοστό του TikTok. Αυτό το τελευταίο δεν συνέβη ποτέ, καθώς το Πεκίνο «απάντησε» με την επιβολή πιο σκληρών μέτρων για τις εξαγωγές τεχνολογικών προϊόντων.

Θα επαναληφθεί η ίδια ιστορία; Με αρκετές οργανώσεις να το στηρίζουν, το TikTok έχει ξεκινήσει ήδη πολύ σκληρό lobbying εναντίον της απόφασης για… εξορία. Έχει ήδη ξοδέψει 5 εκατ. Δολάρια σε τηλεοπτικές διαφημίσεις εναντίον του νομοσχεδίου, επιστρατεύοντας σε αυτές μέχρι και μια… μοναχή που εξαίρει τα πλεονεκτήματα του κοινωνικού δικτύου και μιλά για την Πρώτη Τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος, με την οποία κατοχυρώνονται οι ελευθερίες των Αμερικανών πολιτών.

Οι Αμερικανοί νομοθέτες –με τη στήριξη του προέδρου Μπάιντεν, πάντως, επιμένουν ότι το application επιτρέπει στην κινεζική κυβέρνηση να αποκτήσει πρόσβαση στα στοιχεία και να επηρεάσει τους Αμερικανούς μέσα από τον εθιστικό αλγόριθμο της πολύ δημοφιλούς πλατφόρμας social media.

Αυτό το τελευταίο θεωρείται πολύ προβληματικό από τους Αμερικανούς νομοθέτες, οι οποίοι φαίνονται πεπεισμένοι ότι η μητρική εταιρεία του TikTok, ByteDance ελέγχεται μυστικά από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας, κάτι που ο CEO της, Σου Τσιού αρνείται μετ’ επιτάσεως. Βέβαια, η κακή ιστορία των κινεζικών αρχών με τις παρεμβάσεις σε τεχνολογικές εταιρείες –όπως στην Alibaba του πλουσιότερου Κινέζου επιχειρηματία, Τζακ Μα και την λογοκρισία στο «ευαίσθητο» πολιτικό περιεχόμενο από τη Δύση, δεν τον βοηθά ιδιαίτερα.

Ο Αμερικανός ρεπουμπλικανός γερουσιαστής Μαρκ Ρούμπιο το τονίζει αυτό, λέγοντας ότι «τυγχάνει να ελέγχουν μια εταιρεία που είναι ιδιοκτήτρια ενός από τους καλύτερους αλγόριθμους Τεχνητής Νοημοσύνης στον κόσμο. Είναι αυτός που χρησιμοποιείται σε αυτή τη χώρα από το TikTok και χρησιμοποιεί τα δεδομένα των Αμερικανών ουσιαστικά για να διαβάσει το μυαλό σου και να προβλέψει τι βίντεο θες να δεις στη συνέχεια».

Βλάπτει τον εγκέφαλο;

Ο Ρούμπιο μπορεί να λέει καθ’ υπερβολή ότι ο AI αλγόριθμος του TikTok «διαβάζει» το μυαλό των χρηστών του, όμως είναι πολλοί οι επιστήμονες οι οποίοι λένε κάτι άλλο, αρκετά πιο βαρύ: Ότι το ελέγχει και του προκαλεί βλάβες. Για την ακρίβεια, μια σειρά από επιστημονικές έρευνες, έχουν αποδείξει ότι το Tiktok –όπως και άλλα κοινωνικά δίκτυα που έχουν παρόμοιο τρόπο λειτουργίας- προκαλεί έκκριση ντοπαμίνης από τον εγκέφαλο σε κάθε βίντεο που βλέπει ο χρήστης.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα από τη μία την υπερέκκριση ντοπαμίνης και από την άλλη την αίσθηση της στέρησης όταν ο εγκέφαλος δεν εκτίθεται στον παράγοντα που τον «εκπαίδευσε» να την υπερεκκρίνει. Με αυτό τον τρόπο, έχουμε εθισμό.

Με πιο απλά λόγια, κάθε φορά που σταματάμε να βλέπουμε το ένα σύντομο βίντεο μετά το άλλο, τα επίπεδα της ντοπαμίνης πέφτουν. Έτσι, αισθανόμαστε την ανάγκη να επιστρέψουμε στο επίπεδο που αισθανόμασταν νωρίτερα και το μυαλό μας ωθεί τα χέρια μας να ξανανοίξουν το κοινωνικό δίκτυο.

Σε αυτό το εθιστικό του πράγματος –δηλαδή στη μετατροπή του εγκεφάλου μας σε μια «βιομηχανία παραγωγής ντοπαμίνης» κάθε φορά που χρησιμοποιούμε το TikTok, συντελούν πολλοί παράγοντες. Όπως η αίσθηση του ενθουσιασμού και της ανυπομονησίας για το επόμενο βίντεο, για το οποίο δεν έχουμε ιδέα τι θα αφορά, αφού η πλατφόρμα είναι απρόβλεπτη. Τα βίντεο είναι πολύ μικρά, κάτι που σημαίνει ότι μπορούμε να «καταναλώσουμε» ακόμα και εκατοντάδες βίντεο σε λίγα λεπτά. Σε αυτό συντελεί και η ευκολία χρήσης της, αφού χρειάζεται η κίνηση του αντίχειρα και μόνο- κάτι που θυμίζει τα slots στα καζίνο.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, αυτός ο εθισμός στο TikTok προκαλεί μια σειρά διανοητικών και όχι μόνο προβλημάτων. Συχνότερα, είναι η διάσπαση προσοχής και το σύνδρομο ADHD, η βλάβη στη βραχεία μνήμη, αίσθημα αρνητικότητας, άγχους και κατάθλιψης όταν δεν χρησιμοποιείται, διατροφικές διαταραχές, μειωμένες ικανότητες ανάγνωσης, κοινωνική απομόνωση, μειωμένη παραγωγικότητα και κακή απόδοση στα μαθήματα, για τους ανηλίκους. Επιπλέον, ότι προκαλεί προβλήματα στον ύπνο και υπερέκθεση στο λεγόμενο «μπλε φως» της οθόνης. Κάποια από αυτά εξηγούνται με απλά λόγια.

Για παράδειγμα, είναι εύκολο να κατανοήσουμε πώς το TikTok μειώνει τη διάρκεια της προσοχής που μπορούμε να δώσουμε σε ένα task. Η εξοικείωση στα σύντομα, γρήγορα βίντεο προκαλεί έλλειψη υπομονής και πρόβλημα με την εστίαση σε οτιδήποτε με μεγαλύτερη διάρκεια από το μέσο βίντεο του TikTok.

Κατά πολλούς, το TikTok γνωρίζει το πρόβλημα που προκαλεί η χρήση του, ιδιαίτερα στους ανηλίκους και έχει γι’ αυτό το λόγο λανσάρει έναν οδηγό «ευεξίας» όπου οι χρήστες μπορούν να διαβάσουν συμβουλές για την ασφάλεια της υγείας τους, εστιασμένες στις ηλικίες 13-17 ετών, όπου μάλιστα ενθαρρύνονται αν χρησιμοποιούν την εφαρμογή για περισσότερα από 100 λεπτά, να χρησιμοποιούν άλλο application που «κλείνει» την οθόνη αυτόματα.

Υποκλοπές και συλλογή δεδομένων

Τον Νοέμβριο του 2022, ο διευθυντής του FBI, Κρίστοφερ Ρέι, έλεγε στους Αμερικανούς νομοθέτες ότι «η κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσε… να ελέγχει τον αλγόριθμο σύστασης, ο οποίος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για επιχειρήσεις επιρροής”. Ο ισχυρισμός αυτός έχει επαναληφθεί πολλές φορές.

Αυτές οι ανησυχίες πυροδοτούνται περαιτέρω από το γεγονός ότι η αδελφή εφαρμογή του TikTok, το Douyin (και τα δύο εταιρείες της ByteDance)- το οποίο είναι διαθέσιμο μόνο στην Κίνα – λογοκρίνεται σε μεγάλο βαθμό και φέρεται να έχει σχεδιαστεί για να ενθαρρύνει το εκπαιδευτικό και υγιεινό υλικό να γίνει viral για τη νεανική χρήση του. Ουσιαστικά, αυτό που λένε οι Αμερικανοί είναι ότι η μητρική εταιρεία χρησιμοποιεί έναν βλαβερό αλγόριθμο για τους δυτικούς, οδηγώντας τους σε κατανάλωση σαχλών βίντεο που μειώνουν την παραγωγικότητα, αλλά έναν «μορφωτικό» αλγόριθμο στοχευμένο στους Κινέζους μαθητές, με σκοπό να αυξήσει την παραγωγικότητα και το IQ τους. Ίσως να μην είναι τυχαίο το γεγονός ότι ενώ το TikTok είναι γεμάτο από βίντεο με έφηβες να χορεύουν, το Douyin είναι γεμάτο από βίντεο με εφήβους και έφηβες να μοιράζονται γρίφους, μαθηματικά προβλήματα και συμβουλές για την ορθή χρήση της γλώσσας και τη γενικότερη ευεξία.

Έπειτα, οι επικριτές του TikTok το κατηγορούν ότι συλλέγει τεράστιες ποσότητες δεδομένων. Μια έκθεση κυβερνοασφάλειας που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2022 από ερευνητές της Internet 2.0, μιας αυστραλιανής εταιρείας στον κυβερνοχώρο, τεκμηριώνει αυτό τον ισχυρισμό. Οι ερευνητές μελέτησαν τον πηγαίο κώδικα της εφαρμογής και ανέφεραν ότι πραγματοποιεί “υπερβολική συλλογή δεδομένων”. Οι αναλυτές δήλωσαν ότι το TikTok συλλέγει στοιχεία όπως η τοποθεσία, ποια συγκεκριμένη συσκευή χρησιμοποιείται και ποιες άλλες εφαρμογές βρίσκονται σε αυτήν.

Τόσο το FBI όσο και αξιωματούχοι της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Επικοινωνιών έχουν προειδοποιήσει ότι η ByteDance θα μπορούσε να μοιραστεί τα δεδομένα των χρηστών του TikTok – όπως το ιστορικό περιήγησης, η τοποθεσία και τα βιομετρικά αναγνωριστικά – με την αυταρχική κυβέρνηση της Κίνας.

Οι αξιωματούχοι φοβούνται ότι το TikTok, το οποίο, όπως και πολλές άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, συλλέγει τεράστιες ποσότητες δεδομένων για τους χρήστες του, θα αναγκαστεί να τα δώσει στο Πεκίνο βάσει νόμου του 2017 που υποχρεώνει τις εταιρείες να παραδίδουν οποιαδήποτε προσωπικά δεδομένα που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια της Κίνας.

Ένα άλλο ζήτημα που αναφέρεται είναι ότι το TikTok ανήκει στον τεχνολογικό γίγαντα ByteDance με έδρα το Πεκίνο, καθιστώντας το τη μοναδική μη αμερικανική mainstream εφαρμογή. Το Facebook, το Instagram, το Snapchat και το YouTube, για παράδειγμα, είναι όλες εταιρείες με έδρα τις ΗΠΑ.

Για χρόνια, οι νομοθέτες των ΗΠΑ, μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου, έχουν υποθέσει ένα επίπεδο εμπιστοσύνης: ότι τα δεδομένα που συλλέγονται από αυτές τις πλατφόρμες δεν θα χρησιμοποιηθούν για κακόβουλους λόγους που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια.

Το εκτελεστικό διάταγμα του Ντόναλντ Τραμπ για το 2020 ισχυρίστηκε ότι η συλλογή δεδομένων του TikTok θα μπορούσε ενδεχομένως να επιτρέψει στην Κίνα να «παρακολουθεί τις τοποθεσίες ομοσπονδιακών υπαλλήλων και εργολάβων, να δημιουργεί φακέλους με προσωπικές πληροφορίες για εκβιασμό και να διεξάγει εταιρική κατασκοπεία».

Δυστυχώς για το TikTok αυτές οι ανησυχίες αποδείχθηκε ότι δεν ήταν «καπνός χωρίς φωτιά». Τον Δεκέμβριο του 2022, η ByteDance ανακοίνωσε ότι απέλυσε τέσσερις υπαλλήλους της, οι οποίοι είχαν συλλέξει δεδομένα δημοσιογράφων των Buzzfeed News και Financial Times, ενώ προσπάθησαν να εντοπίσουν την πηγή που διέρρευσε μια έκθεση σχετικά με την εταιρεία. Προφανώς, ελάχιστοι πίστεψαν ότι οι υπάλληλοι αυτοί ενήργησαν αυτοβούλως και ότι δεν είχε εμπλοκή κανένα κορυφαίο στέλεχος της ByteDance στην επιχείρηση να εντοπιστεί το «βαθύ λαρύγγι» που αποκάλυπτε τα κακώς κείμενα της εταιρείας, αλλά και στην έρευνα του background των δημοσιογράφων που έκαναν το ρεπορτάζ…

Τους φόβους ότι δεν πρόκειται για έναν θεωρητικό κίνδυνο υποδαύλισε και ένα ασαφές κομμάτι του κινεζικού νόμου που ψηφίστηκε το 2017. Το άρθρο επτά του εθνικού νόμου περί πληροφοριών της Κίνας ορίζει ότι όλοι οι κινεζικοί οργανισμοί και οι πολίτες πρέπει να “υποστηρίζουν, να βοηθούν και να συνεργάζονται” με τις προσπάθειες των υπηρεσιών πληροφοριών της χώρας.

Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το TikTok είναι ένας «Δούρειος ίππος» – αν και φαίνεται ακίνδυνο, θα μπορούσε να αποδειχθεί ισχυρό όπλο σε περιόδους συγκρούσεων, για παράδειγμα. Η εφαρμογή έχει απαγορευτεί και στην Ινδία, η οποία έλαβε μέτρα το 2020 κατά της εφαρμογής και δεκάδων άλλων κινεζικών πλατφορμών. Και, κατά πολλούς, ετοιμάζεται «ban» και από την ΕΕ και δυτικές χώρες, ενώ από την άλλη, εάν προχωρήσει η απαγόρευση του TikTok, θα έρθει παρόμοια «καταιγίδα» και για άλλες κινεζικές πλατφόρμες, όπως το Temu…