Ο χρόνος για τη συνάντηση της υφυπουργού Εξωτερικών, κας Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου με τον Τούρκο ομόλογο της κ. Μπουράκ Ακτσαπάρ για ένα νέο γύρο πολιτικού διαλόγου Ελλάδας – Τουρκίας στις 11 Μαρτίου μετράει αντίστροφα. Αθήνα και Άγκυρα δείχνουν να επιμένουν στις δηλώσεις τους στο καλό κλίμα και τη διατήρηση του παρά τις όποιες παραφωνίες.
Πρόσφατα είχαμε συνάντηση του Γιώργου Γεραπετρίτη και του Χακάν Φιντάν στο Μόναχο, στο περιθώριο της Διάσκεψης για την Ασφάλεια, ενώ είχε προηγηθεί και συνάντηση του Νίκου Δένδια με τον Γιασάρ Γκιουλέρ στις Βρυξέλλες, στο περιθώριο της υπουργικής συνάντησης του ΝΑΤΟ.
Για πολλούς το ερώτημα παραμένει. Αν δηλαδή οι NAVTEX αποτελούν υπονόμευση της διακήρυξης των Αθηνών και μπορούν να δείξουν το δρόμο για μία νέα αρνητική κλιμάκωση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Ελλάδα και Τουρκία πρόσφατα προχώρησαν σε ανταλλαγή οδηγιών προς ναυτιλλομένους (NAVTEX και NOTAM), με την Αθήνα να αντιδρά κατά την πάγια πρακτική της, με τα διαβήματα διαμαρτυρίας, διότι η Τουρκία παρατύπησε.
Μιλώντας στο in ο Πέτρος Λιάκουρας, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής μεταπτυχιακού προγράμματος, Πανεπιστήμιο Πειραιώς και με σταθερή ενασχόληση όσον αφορά τα ελληνοτουρκικά, σημειώνει ότι η έκδοση NAVTEX «είναι το πρωτόκολλο όταν πρόκειται να διεξαχθούν αεροναυτικές ασκήσεις ή έρευνες ή άλλου είδους δραστηριότητες σε καθορισμένες περιοχές στην ανοικτή θάλασσα τις οποίες το ενδιαφερόμενο κράτος ζητάει να τις δεσμεύσει και παράλληλα να ενημερωθούν επ’ αυτού οι ναυτιλλόμενοι που κάνουν κοινή χρήση της.
Αναφερόμενος στις αρμοδιότητες έκδοσης NAVTEX για τις αεροναυτικές ασκήσεις ο καθηγητής αναφέρεται στις τρεις περιοχές που έχει κατατμηθεί το σύνολο της θαλάσσιας περιοχής περιμετρικά της Ελλάδας και υπάγονται αντίστοιχα είτε στο σταθμό της Λήμνου για το Βόρειο Αιγαίο, είτε στο σταθμό του Ηρακλείου για το Νότιο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και, τρίτον, είτε το σταθμό της Κέρκυρας για την υπόλοιπη περιοχή δυτικά της Πελοποννήσου Ιόνιο μέχρι και την Κέρκυρα.
Όπως αναφέρει «η χρήση της ανοικτής θάλασσας αφορά μεταξύ άλλων την διεξαγωγή αεροναυτικών ασκήσεων. Μπορεί όμως να αφορά σε άλλες δραστηριότητες εφόσον αυτές δεν εμπίπτουν στις κατά το διεθνές δίκαιο αποκλειστικές δραστηριότητες όπως η εξερεύνηση του βυθού της υφαλοκρηπίδας.
Η άδεια για στρατιωτικές ασκήσεις δεν έχει χαρακτήρα άσκησης κυριαρχίας ή κυριαρχικού δικαιώματος αλλά συνιστά μια διοικητική πράξη στο πλαίσιο των κανόνων του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού να τηρείται η τάξη και έλεγχος επ’ ωφελεία και εγγύηση της ασφαλούς ναυσιπλοίας, παρέχοντας με την ανάλογη ανακοίνωση τη δυνατότητα χρήσης για δραστηριότητα που κατά το δίκαιο της θάλασσας εμπίπτει στις ελευθερίες της θάλασσας, όπως είναι οι αεροναυτικές ασκήσεις οι οποίες κατηγορηματικά δεν συνιστούν ούτε συνεπάγονται εκδήλωση κυριαρχίας ούτε κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Ας σημειωθεί ότι ακόμη και εάν ένα κράτος έχει οριοθετήσει υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ οι ασκήσεις αυτές εντός της διπλής αυτής ζώνης του από ένα τρίτο κράτος συνιστούν ελευθερία της θάλασσας. Όμως οι έρευνες επί οριοθετημένης υφαλοκρηπίδας είναι απόλυτα κυριαρχικό/αποκλειστικό δικαίωμα του παράκτιου κράτους».
Η Τουρκία εγείρει, όπως σημειώνει ο Πέτρος Λιάκουρας, αμφισβήτηση για το ζήτημα αυτό «και επιλέγει τώρα να χρησιμοποιεί το σταθμό της Αττάλειας για τις περιοχές οι οποίες αφορούν κυρίως τη Μεσόγειο, νότια και ανατολικά της Καρπάθου, αλλά και άλλες περιοχές στις οποίες θέλει να διεξαγάγει αεροναυτικές ασκήσεις. Η Ελλάδα ως αναμενόταν αντέδρασε, διότι η Τουρκία εξέδωσε NAVTEX για μια περιοχή που ανήκει σε διοικητική αρμοδιότητα της Ελλάδας, ειδικότερα του σταθμού του Ηρακλείου Κρήτης, υπεύθυνου για τις περιοχές του νότιου Αιγαίου και της Μεσογείου μέχρι το σημείο εκείνο ανατολικά εγγύς των ακτών της Τουρκίας που συμπίπτει με τα όρια του FIR Αθηνών».
«Ομολογουμένως δεν είναι η πρώτη φορά και για όσους ασχολούνται δεν αποτελεί έκπληξη. Η διαμαρτυρία είναι αρκετή και αυτό γίνεται συνήθως» όπως τονίζει.
«Είναι τακτική την οποία ακολουθεί η Τουρκία γενικά, μέσα στην προσπάθειά της να ενοποιήσει τις λειτουργικές αυτές διοικητικές αρμοδιότητες με μια λογική προβολής των ακτών της έχοντας ξεκινήσει με το FIR και την έρευνα και διάσωση. Δεν αφορούν σε άσκηση κυριαρχίας, πλην όμως προκαλούν την ενόχληση της Αθήνας με το να παρεισφρέει με τον τρόπο αυτό στις διοικητικές της αρμοδιότητες που της έχουν ήδη επίσημα ανατεθεί από τον ΙΜΟ. Η ενόχληση των Αθηνών εκδηλώνεται με διαμαρτυρία. Αυτό είναι το πρέπον», αναφέρει ο Πέτρος Λιάκουρας.
Και υπογραμμίζει πως «δεν δημιουργεί προϋποθέσεις που θα οδηγούσαν σε ένα θερμό επεισόδιο. Πρόκειται για παρατυπία αλλά δεν θα προκαλούσε από την ενεργοποίηση της NAVTEX ένταση. Αντίθετα η παράνομη NAVTEX του Oruc Reis αφορούσε εμπράκτως σε παράνομη δραστηριότητα έρευνας με συνοδεία πολεμικών σκαφών επί μη οριοθετημένης υφαλοκρηπίδας με κίνδυνο να προκαλέσει επεισόδιο και παράλληλα να εξελιχθεί η δραστηριότητα αυτή σε ένα τετελεσμένο γεγονός σε περιοχή όπου η Ελλάδα επίσης διεκδικεί και εκ του γεγονότος αυτού η Τουρκία όφειλε να διακόψει την δραστηριότητα του Oruc Reis την απαγορεύει. Υπάρχει προφανώς διαφορά με κριτήριο την δραστηριότητα και πιθανότητα την ένταση».
Ωστόσο για πολλούς το ερώτημα παραμένει. Αν δηλαδή οι NAVTEX αποτελούν υπονόμευση της διακήρυξης των Αθηνών και μπορούν να δείξουν το δρόμο για μία νέα αρνητική κλιμάκωση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Στο ερώτημα αν η έκδοση NAVTEX που ενοχλούν την Ελλάδα από την Τουρκία διαταράσσει το πνεύμα της διακήρυξης των Αθηνών που υπέγραψαν Μητσοτάκης και Ερντογάν στις 7 Δεκεμβρίου, ο καθηγητής σημειώνει: «Νομίζω ότι το πνεύμα της Διακήρυξης των Αθηνών αφορά πιο σημαντικά γεγονότα και γεγονότα, τα οποία εμείς θα θέλαμε να αποτρέψουμε, όπως είναι να μην προβεί η Τουρκία σε ενέργειες σαν αυτές οι οποίες είχαν προκληθεί με το Ορούτς Ρέις.
»Η Διακήρυξη των Αθηνών είναι ένα μορατόριουμ, το οποίο και οι δύο πλευρές οφείλουν να τηρούν σε αυτά για τα οποία έχουν συμφωνήσει μεταξύ τους, έστω και ως πολιτική δέσμευση. Η πολιτική δέσμευση δεν σημαίνει ότι απαλλάσσεται ένα κράτος από την υποχρέωση να τηρήσει αυτή τη δέσμευση με καλή πίστη. Δεν χρειάζεται κάτι ασφυκτικά νομικά δεσμευτικό, για να μπορεί να τηρείται.
»Η παρούσα NAVTEX εξάλλου δεν αφορά στον πυρήνα των διαφορών, αντιθέτως αφορά σε μια ελεύθερη χρήση και θα ήταν ακραίο η διαχείρισή του εκατέρωθεν να προκαλούσε ένταση και να οδηγούσε σε ανατροπή του κλίματος και σε ανεξέλεγκτη κατάσταση τις σχέσεις των δύο κρατών, αντίθετη από αυτή που διαμορφώθηκαν με την Διακήρυξη των Αθηνών».
Στο αν η Τουρκία μπορεί να θέτει τις αιτιάσεις της περί αποστρατικοποίησης μέσω των NAVTEX ο Πέτρος Λιάκουρας τονίζει: «Η απάντηση είναι σαφέστατα όχι. Η Τουρκία με αυτό τον τρόπο κάνει κάτι άστοχο και μάλιστα καταχρηστικά. Αυτό είναι κάτι ανήκουστο και πραγματικά σαθρό, ακόμη και να το σκεφτεί κανείς».
Όπως αναφέρει «σε περιοχές ανοικτής θάλασσας η Τουρκία δεν μπορεί να εγείρει ζήτημα αποστρατιωτικοποίησης για να αποτρέψει τις ελληνικές ασκήσεις και να μονοπωλήσει σε αυτό. Είναι αδιανόητο ως σκέψη πόσο μάλλον ως πολιτική απλώς και μόνο διότι οι περιοχές αυτές συνορεύουν με τα νησιά για τα οποία επικαλείται την αποστρατιωτικοποίηση που στο κάτω κάτω προβλέπονται στη συνθήκη των Παρισίων του 1947 στην οποία η Τουρκία δεν είναι μέρος και ως εκ τούτου δεν μπορεί να επικαλείται. Η Τουρκία ουδόλως μπορεί να προβάλει το επιχείρημα της αποστρατιωτικοποίησης».
Ο καθηγητής ωστόσο επισημαίνει ότι η Τουρκία αυτή την περίοδο προβάλλει την αποστρατιωτικοποίηση πολύ ψηλά στην ατζέντα και σημειώνει πως «προφανώς, όσο δεν λύνονται τα προβλήματα οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ με οριστικό το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης που να επιτρέπει τέτοια οριοθέτηση και εναρμόνιση του εναερίου χώρου. Είναι ένα ζήτημα που ενώ στη δεκαετία του 2000 ήταν χαμηλά στην ατζέντα της σήμερα το εκμεταλλεύεται για να την επιβαρύνει.
Μάλιστα δε χρησιμοποιεί την αποστρατιωτικοποίηση για να βάλει κατά των μεγάλων νησιών και τα δικαιώματα τους σε θαλάσσιες ζώνες. Εάν αυτός ο στόχος επιδιώκεται ενεργητικά με συγκεκριμένες δράσεις μπορούμε να πούμε ότι αντιστρατεύεται το πνεύμα της Διακήρυξης των Αθηνών».
Καταλήγοντας ο καθηγητής διεθνούς δικαίου κληθείς να απαντήσει για τη διατήρηση του καλού κλίματος ανάμεσα σε Αθήνα και Άγκυρα σημειώνει πως αυτό θα αποδειχθεί πολύ σύντομα στη συνάντηση που θα έχουν στις 11 Μαρτίου, η κυρία Παπαδοπούλου και ο κύριος Ακτσαπάρ. Μία συνάντηση, που όπως επισημαίνει «ελπίζουμε να ξεκινήσει ένας ουσιαστικός διάλογος, προφανώς στο πνεύμα των αρχικών διερευνητικών επαφών. Και αυτό δεν είναι κάτι το οποίο το λέω για την Ελλάδα, γιατί η Ελλάδα θέλει το διάλογο. Αυτή η οποία δυσκολεύεται γενικώς στα θέματα αυτά διαλόγου είναι η Τουρκία».
