Είναι πολύ τρομακτικό όταν κάτι που γίνεται για καλό, αποδεικνύεται ότι κάνει πολλαπλάσιο κακό. Κάτι παρόμοιο φαίνεται ότι συμβαίνει με τα καλαμάκια από χαρτί και μπαμπού που ήρθαν να αντικαταστήσουν τα πλαστικά για την προστασία του περιβάλλοντος από το -υπαρκτό, ούτως ή άλλως- πρόβλημα των πλαστικών απορριμμάτων. Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς, όπως λένε αυτή η εναλλακτική που προσφέρουν τα χάρτινα καλαμάκια, αλλά και αυτά από μπαμπού, ίσως να μην είναι η καλύτερη εναλλακτική, καθώς εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία όσων των χρησιμοποιούν αλλά και το περιβάλλον.
«Παντοτινά χημικά». Έτσι αποκαλούνται τα PFAS, ή πολυ – και υπερφθοροαλκυλικές ουσίες που βρέθηκαν να περιέχονται στα χάρτινα καλαμάκια. Και ονομάζονται «παντοτινά», καθώς δεν διασπώνται, αλλά αντίθετα συχνά μεγενθύνονται όταν εισέρχονται στο ανθρώπινο σώμα ή στο περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια οι επιστημονικοί οργανισμοί για την ασφάλεια των τροφίμων διεξάγουν έρευνες για αυτά, καθώς τα έχουν συνδέσει με δεκάδες σοβαρά προβλήματα υγείας, μεταξύ των οποίων τον καρκίνο.
Σε ό,τι αφορά τα χάρτινα καλαμάκια, την αποκάλυψη για την παρουσία PFAS έκανε έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Food Additives and Contaminants journal. Οι ερευνητές εξέτασαν 39 μάρκες από καλαμάκια που προμηθεύτηκαν από σούπερ μάρκετ, αλυσίδες παιχνιδιών, ταχυφαγεία κ.α. στο Βέλγιο. Τα καλαμάκια που εξέτασαν ήταν κατασκευασμένα από χαρτί, μπαμπού, τζάμι, ανοξείδωτο ατσάλι ή πλαστικό και η μελέτη βρήκε ότι το 69% περιείχε PFAS. «Πρωταθλητές» βγήκαν τα χάρτινα καλαμάκια με το 90% να περιέχει τα «παντοτινά χημικά», ακολούθησαν με 80% αυτά από μπαμπού, 75% τα πλαστικά και 40% τα γυάλινα. Το πιο κοινό PFAS που βρέθηκε ήταν το περφλοροκτανικό οξύ (PFOA).
«Τα καλαμάκια που κατασκευάζονται από φυτικά υλικά, όπως το χαρτί και το μπαμπού, συχνά διαφημίζονται ως πιο βιώσιμα και οικολογικά από τα πλαστικά. Παρόλα αυτά η παρουσία των PFAS σε αυτά τα καλαμάκια σημαίνει ότι δεν είναι απαραίτητα αλήθεια το παραπάνω», σημείωσε ο συντάκτης της μελέτης, Τίμο Γκρόφεν.
Τα PFAS εισήχθησαν για πρώτη φορά στη ζωή μας τη δεκαετία του 1940 για να βοηθήσουν κάποια ευαίσθητα (όπως το χαρτί και όχι μόνο) προϊόντα να αντιστέκονται στα έλαια, το νερό και το λίπος. Οι «παντοτινές» χημικές ουσίες βρίσκονται σε αμέτρητα προϊόντα, από μαγειρικά σκεύη μέχρι χαλιά και υφάσματα, ως και το νερό. Και μπορούν να εισέλθουν στα τρόφιμα μέσω των φυτών, των ζώων και των μολυσμένων κέντρων επεξεργασίας, ενώ η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων FDA σημειώνει πως «είναι επίσης δυνατόν πολύ μικρές ποσότητες PFAS να εισέλθουν στα τρόφιμα μέσω της συσκευασίας, της επεξεργασίας και των μαγειρικών σκευών».
Η κατανάλωση μικρών ποσοτήτων τέτοιων χημικών δεν αποτελούν κίνδυνο για την υγεία μας. Ωστόσο, όταν μεγαλώνει η ποσότητα μεγαλώνει και η έκθεση. Ή, καλύτερα, γίνεται εφιαλτική, καθώς όπως φαίνεται, η συσσώρευση των χημικών ουσιών αυτών στον οργανισμό μπορεί να προκαλέσει από αλλαγές στα ηπατικά ένζυμα, αυξημένη αρτηριακή πίεση και ορισμένους καρκίνους, σύμφωνα με το CDC (αν και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στον άνθρωπο δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητές, επειδή έχουν διεξαχθεί μόνο μελέτες σε ζώα με μεγαλύτερες συγκεντρώσεις PFAS).
Μελέτες σε ζώα υποδεικνύουν ότι πιο σημαντικές ποσότητες PFAS στο σώμα μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη των παιδιών, καθώς και να βλάψουν το ήπαρ και το ανοσοποιητικό σύστημα, σύμφωνα με το CDC, ενώ είναι ύποπτες για καρκινογενέσεις. Επιπλέον, έχουν αρνητικές επιδράσεις στο οικοσύστημα, καθώς δεν διαλύονται ποτέ.
Ο καθηγητής αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, Νίκος Θωμαϊδης, επιβεβαιώνει τα παραπάνω, εξηγώντας ότι οι ουσίες αυτές μεταναστεύουν από το υλικό στο τρόφιμο, αν και επισημαίνει ότι στα καλαμάκια, οι ποσότητες αυτές είναι απειροελάχιστες. Μιλώντας στην ΕΡΤ, ο καθηγητής υπογράμμισε ότι θα πρέπει να θυμόμαστε πως καθημερινά χρησιμοποιούμε πολλά χημικά προϊόντα. «Ζούμε πρακτικά σε ένα χημικό κόσμο επομένως η έκθεση σε χημικά είναι μια πραγματικότητα εδώ και πολλά χρόνια. Και φυσικά αυτό είναι αντικείμενο μελέτης πάρα πολλών ομάδων διαχρονικά και έχει μπει στο στόχαστρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν είναι τόσο μεγάλη η επικινδυνότητα από τη χρήση τους για 10 λεπτά ή για 20 λεπτά».
Αν μια λύση είναι να πίνουμε τον καφέ, ή τον χυμό μας με το καλαμάκι για δέκα ή είκοσι λεπτά -άλλωστε αργότερα αρχίζει να αποσυντίθεται, δείχνει η εμπειρία- το κύριο ερώτημα είναι πώς μπορούμε να προστατεύσουμε την υγεία μας, αλλά και το περιβάλλον. Οι ερευνητές που αποκάλυψαν την ύπαρξη χημικών στα χάρτινα και από μπαμπού καλαμάκια, λένε ότι το καλύτερο θα ήταν να το αποφεύγουμε.
Ο Τίμο Γκρόφεν επισημαίνει ότι «η παρουσία των PFAS σε καλαμάκια από χαρτί και μπαμπού, δείχνει ότι δεν είναι απαραίτητα βιοδιασπώμενα». Και καταλήγει με μια συμβουλή: «Δεν ανιχνεύσαμε κάποιο PFAS στα μεταλλικά καλαμάκια, έτσι θα συμβούλευα τους καταναλωτές να χρησιμοποιούν αυτό τον τύπο, ή απλά να αποφύγουν να χρησιμοποιούν καλαμάκια». Βέβαια, ο κ. Γκρόφεν, δεν πίνει freddo espresso καθώς φαίνεται και δεν καταλαβαίνει τον… πόνο μας.
