Μπορεί λοιπόν και ο Ντάνος να παίξει Υψηλάντη; Κάτω από προϋποθέσεις ίσως να μπορεί. Μόνο ο σκηνοθέτης ξέρει. Και ο Γιάννης Σμαραγδής είναι κατηγορηματικός και απορριπτικός:
«Πριν από τρία χρόνια, ο Γιώργος Αγγελόπουλος (σ.σ.: ο Ντάνος) είχε έρθει στο γραφείο μου με μια φίλη μου δημοσιογράφο για να τον συμβουλέψω για την υποκριτική. Του είπα να πάει να διορθώσει τη φωνή του γιατί είναι διαφορετική από το σώμα του και να πάει να σπουδάσει υποκριτική».
Οταν ο Σμαραγδής λέει «η φωνή του είναι διαφορετική από το σώμα του», εννοεί ότι οπτικά ο Ντάνος είναι παιδαράς, αλλά ο τόνος και το ηχείο της φωνής του παραπέμπουν στο ακριβώς αντίθετο. Εχει σημασία αυτό.
«Εκτοτε αυτός έκανε διάφορες προσπάθειες να έρθει σε επαφή μαζί μου, τηλεφωνικές και κάποια μηνύματα, στα οποία δεν ανταποκρίθηκα με κανέναν τρόπο. Ο σκηνοθέτης δεν κάνει μαθήματα υποκριτικής στους ηθοποιούς. Οταν λοιπόν βγήκε αυτό το δημοσίευμα, πήρα τη δημοσιογράφο και της είπα: “Τι είναι αυτές οι ασχήμιες; Πάρ’ τον τηλέφωνο και πες του να βγει να το διαψεύσει”. Τον πήρε τηλέφωνο και του είπε ακριβώς τι να γράψει. Δεν το έκανε. Μετά πήρα τηλέφωνο αυτόν που λέει ότι είναι ο διανομέας και μετά αποσύρθηκε και του λέω: “Εσύ το έχεις κάνει”. Στην αρχή μού είπε “όχι”, μετά μου είπε “το είπα σε μια δημοσιογράφο φίλη μου, αλλά δεν είπα εγώ να παίξει τον Υψηλάντη”. Του είπα να βγει να τα πει αυτά. Οχι μόνο δεν το έκανε, αλλά μου είπε: “Αν δεν παίξει ο Ντάνος στην ταινία, αποσύρομαι”. Και του είπα μια κουβέντα που λέμε στην Κρήτη… Και μου έκλεισε το τηλέφωνο».
Με απλά λόγια, ο Σμαραγδής είναι σαν να του λέει, στην απλοελληνική, «ρε φίλε, ούτε μου πέρασε απ’ το μυαλό, ούτε σε θέλω. Πώς να σου το πω… Αντε μην ανοίξω το στόμα μου».
Πώς προέκυψε η υποτιθέμενη συμμετοχή του Ντάνου στον «Καποδίστρια»; Από τον παραγωγό της Enorama. Που είναι και casting director. Και που η εταιρεία του θα συμμετείχε με αρκετά εκατομμύρια στην παραγωγή της ταινίας. Αν είναι έτσι, πράγμα που δεν γνωρίζω, τότε με την άρνησή του ο Γιάννης Σμαραγδής πέταξε απ’ το παράθυρο κάμποσα εκατομμύρια. Οπως λένε, «κρητική μαγκιά του». Ο Γιάννης είναι Κρητίκαρος με τα όλα του.
«Η Enorama», έχει πει ο εν λόγω παραγωγός, «εκπροσωπεί αυτή τη στιγμή, αν μπεις στο προφίλ της, κάποιους ηθοποιούς από κάτω. Οπως είναι ο Αγγελόπουλος, ο Γιώργος Χρανιώτης, η Anthea Murfet. Εγώ είμαι casting director. Ο casting director προτείνει όποιον θέλει από τη στιγμή που είναι συμπαραγωγός. Εγώ δεν το πληρώνω το φιλμ; Η συμμετοχή του κ. Σμαραγδή είναι στα 4 εκατ., το φιλμ το πάμε 15 εκατ. ευρώ. Αρα κάποιος θα βάλει τα υπόλοιπα 11 εκατ. ευρώ. Στα υπόλοιπα 11 εκατ., στα προαπαιτούμενα μέσα είναι να παίξει και ο κ. Αγγελόπουλος, και όχι μόνο αυτός, αλλά και άλλοι ηθοποιοί».
Εντεκα μύρια; Απίστευτο! Who knows… Πάμε παρακάτω: «Ο Σμαραγδής είχε ενημερωθεί με γραπτό μήνυμα από μένα. Βεβαίως και το ήξερε. Στο φιλμ είναι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και ο Δημήτριος Υψηλάντης. Ο Γιώργος θα έπαιζε έναν από αυτούς τους δύο ρόλους. Δεν συκοφαντήσαμε κανέναν. Συκοφαντήσαμε τον κ. Σμαραγδή πουθενά; Αυτή τη στιγμή οι μόνοι χαμένοι είναι η Enorama και ο Γιώργος Αγγελόπουλος. Ο κ. Σμαραγδής έχει βγει λάδι. Γιατί απ’ το πουθενά ασχολείστε με τον “Καποδίστρια”. Αν ο κ. Σμαραγδής θέλει να το τραβήξουμε, εδώ είμαστε. Ας κάνουμε και μια άρση συνομιλίας και τελείωσε η ιστορία. Εγώ καθαρός είμαι και έχω και sms, ξεκάθαρος».
Πού καταλήγουν όλα αυτά; Σε μια τηλεφωνική επικοινωνία που είχα μαζί του, η αυθόρμητη τοποθέτησή του ήταν καθαρή και κρυστάλλινη:
«Ο μάνατζέρ του δύο πράγματα επεδίωκε: αν δεν το διέψευδα, το θέμα θα σερνόταν. Αν έβγαινα να το διαψεύσω, θα γινόταν τεράστιο θέμα. Με άλλα λόγια, όλα αυτά με στόχο την επικοινωνία. Τους είπα να το διαψεύσουν. Δεν το έκαναν. Αλλά να ξέρουν, ο “Καποδίστριας” δεν λαδώνεται».
Δύο ταινίες «μάπες»
«Ηταν μάπα». Μα είναι δική σου. Τίποτα εκείνος, «είναι μάπα». Τα λέει έξω απ’ τα δόντια. Οπως «μάπα» χαρακτηρίζει και την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του «Κελί μηδέν». Η αντιστασιακή του μαρτυρία αμέσως μετά την πτώση της χούντας.
Από πολλά κύματα και από πολλές μεταμορφώσεις. Στην αρχή παρέα με την κουλτούρα του περιοδικού «Σύγχρονος Κινηματογράφος». Η ελληνική έκδοση με αναφορές στα θρυλικά «Κινηματογραφικά Τετράδια» του Ζαν-Λικ Γκοντάρ και του Φρανσουά Τριφό. Ο Σμαραγδής ήταν ο διευθυντής της έκδοσης, δηλαδή «αυτός που θα πήγαινε φυλακή»!
Από το Ηράκλειο στο Παρίσι για σπουδές και μετά στην Αθήνα. Να τ’ αλλάξουμε όλα. Μπορεί να μην άλλαξαν όλα. Ομως οι δικές του αλλαγές ήταν ανατρεπτικές. Τότε, λοιπόν, γύρω στο 1980, με ένα σενάριο για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη με τίτλο «Καλή σου νύχτα κυρ Αλέξανδρε», που στη συνέχεια έγινε τηλεταινία από την ΕΡΤ, χτυπάει την πόρτα του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Να του ζητήσει τη γνώμη του. Οταν ο Αγγελόπουλος, λοιπόν, έμαθε πως επρόκειτο για τηλεταινία, ηρέμησε και του είπε: «Είναι καλό, προχώρα».
Σε εκείνη τη συνάντηση, εντελώς τυχαία και ένας μελισσοκόμος που προφανώς προμήθευε τον Αγγελόπουλο με εξαιρετικό μέλι. «Διαβάζει και τον καφέ», τον πληροφόρησε ο Αγγελόπουλος. Ο μελισσοκόμος, λοιπόν, προφήτεψε για τον Αγγελόπουλο: «Θα πάρεις φτερωτό λιοντάρι». Και πράγματι, η ταινία «Ο Μεγαλέξαντρος» κέρδισε Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας. Και για τον Σμαραγδή είπε: «Θα γίνεις μεγάλος σκηνοθέτης». Ο Αγγελόπουλος χλόμιασε.
Η διαδρομή του στοιχειωμένη από δύο θανάτους. Ο πρώτος του αδελφού του. Ο Νίκος Σμαραγδής, διευθυντής φωτογραφίας, πλάσμα ευαίσθητο και ανήσυχο. Πριν από δύο χρόνια μετά από ανελέητη και άνιση μάχη με τον καρκίνο. Ο Γιάννης τον επισκέφτηκε μία ημέρα πριν από τον θάνατό του και του είπε: «Εσύ θα κάνεις τη φωτογραφία». Σαν σκηνή από ταινία. Ο μεγάλος αποχαιρετισμός.
Ο δεύτερος, πριν από τρεις μήνες με την ξαφνική απώλεια της μεγάλης, της μοναδικής του αγάπης, της Ελένης. Το χρονικό της απώλειας κι αυτό σαν σκηνή από σπουδαία δραματική ταινία. Ολα πάνω του θυμίζουν ταινία. Ο ζωντανός ορισμός ενός κινηματογραφιστή.
Η Ελένη, «η απέραντη αγάπη μου, το στήριγμά μου», με πολύποδα. Επρόκειτο να χειρουργηθεί μετά από δύο εβδομάδες. Ομως εκείνη ήθελε πολύ να μπει στη θάλασσα. Πράγματι, μπήκε, κολύμπησε και όταν βγήκε άφησε την τελευταία της πνοή μετά από εγκεφαλικό. Ανοιξε τα μάτια της και πέθανε. Η μεγάλη, η διαρκής ανατριχίλα. «Τόσο ήταν αγαπητή που στην κωμόπολη της Φθιώτιδας Λιβανάτες αποφάσισαν να βαφτίσουν έναν δρόμο με το όνομά της».
Τώρα είναι μόνος. Ο γιος του Αλέξανδρος, κοτζάμ παλικάρι 31 ετών, διανύει τη δική του πορεία. Λογικό.
Θριαμβευτική η υποδοχή του «Κυρ Αλέξανδρου». Τότε αποφασίζει να συναντηθεί με ονόματα που άφησαν ανεξίτηλα ίχνη στην ιστορία του τόπου. Από εκεί ο «Καβάφης». Ακολουθεί ο «Ελ Γκρέκο» με διεθνή παραγωγή. Μάλιστα το δεύτερο μέρος έγραψε και θα μείνει. Μετά «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι» για τον Ιωάννη Βαρβάκη και πρωταγωνιστή τον Γερμανό Σεμπάστιαν Κοχ. Και τέλος, ο «Καζαντζάκης».
Με αυτή την ταινία και εξαιτίας της δικής μου απορριπτικής κριτικής, η πρώτη και τελευταία ρήξη με τον Γιάννη Σμαραγδή. Αλλά εκείνος έχει να λέει. Κάτι σχετικά με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου, που έχει γράψει τη μουσική. Του έλεγε, λοιπόν, «Γιάννη, μετά από οκτώ χρόνια αυτή η ταινία θα είναι άλλη, όχι αυτή που βλέπουμε τώρα». Τι εννοούσε; Ο χρόνος, φυσικά. Αυτός ο τελικός κριτής. Ο,τι αντέχει μέσα στον χρόνο, αυτό και το σπουδαίο έργο. Μάλιστα ο Λουίς Μπουνιουέλ έγραφε: «Αν σε μια ταινία υπάρχει μια αριστουργηματική σκηνή, τότε και η ταινία είναι αριστούργημα».
Καποδίστριας, ο Ελληνας Κένεντι
Με φωνή απ’ τα σπλάχνα του βγαλμένη λέει: «Θα κάνω “Καποδίστρια” και μετά θα φύγω»!
Τα γυρίσματα θα αρχίσουν την άνοιξη από την Κέρκυρα. Το κόστος γύρω στα 4-5 εκατ. ευρώ. Ο πρωταγωνιστής είναι Αγγλος, αλλά το όνομά του δεν επιτρέπεται να το ανακοινώσει προτού πέσουν οι υπογραφές στο συμβόλαιό τους. Οι διάλογοι στα αγγλικά αλλά και στα ελληνικά. Και το στόρι χωρισμένο σε τρία μέρη: ο Καποδίστριας στη Ρωσία ως υπουργός. Ο Καποδίστριας στην Κεντρική Ευρώπη, ιδιαίτερα στη Βιέννη, με εκείνη την κόντρα του με τον δόλιο Κλέμενς φον Μέτερνιχ. Και τέλος, η επιστροφή στην Ελλάδα και η θυσία.
Οταν του είπα για τον αυταρχισμό του κυβερνήτη, όπως ισχυρίζονται αρκετοί ιστορικοί, αντέδρασε ακαριαία και κατηγορηματικά:
«Πρέπει να ντρέπονται. Και πρέπει να διαβάσουν Σόλωνα σχετικά με την αισυμνητεία. Δηλαδή αισυμνήτης ο άρχοντας με απόλυτες εξουσίες, τον οποίο εξέλεγε ο λαός. Δηλαδή εκείνος που λάμβανε απόλυτες αποφάσεις προκειμένου να βγάλει την Πολιτεία από τη δύσκολη θέση».
Τέτοιες αστοιχείωτες απόψεις είναι ντροπή για τη χώρα μας. Ο Καποδίστριας, με το παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, είχε οραματιστεί τη δημιουργία μιας Ενωμένης Ευρώπης με χωρισμένες Πολιτείες. Αυτό που έγινε επί των ημερών μας υπήρξε όνειρο, σχέδιο και επιδίωξη του Καποδίστρια.
Το περιστατικό κι αυτό αληθινό. Οταν ο Σμαραγδής έδειξε το σενάριο -γραμμένο 45 φορές- σε κάποιον Αμερικανό παραγωγό, προκειμένου να πάρει μέρος σε αυτό το κινηματογραφικό εγχείρημα, εκείνος συμφώνησε και συμπλήρωσε: «Το τέλος του Καποδίστρια παραπέμπει στη δολοφονία του Τζον Κένεντι». Σαν να έλεγε ο Καποδίστριας, ο Ελληνας Κένεντι.
Γιατί τέτοια προσήλωση σε αυτά τα λαμπερά ελληνικά ονόματα; Η απάντηση αυτονόητη: μα επειδή όλοι αυτοί και πολλοί άλλοι είναι Στάλκερ-οδηγοί. Είναι το φως. Αν σβήσει, τότε σκότος βαθύ.
Η πιο τραγική σκηνή, το τέλος αυτής της διαδρομής του κυβερνήτη στην Ελλάδα εκείνης της εποχής, η δολοφονία του φυσικά. Το φονικό «οι Αγγλοι πλήρωσαν τους Μαυρομιχαλαίους να τον δολοφονήσουν. Λειτούργησαν ως εντεταλμένα όργανα ξένων συμφερόντων. Μάλιστα για την επιτυχή έκβαση αυτού του… θεάρεστου έργου τους είχαν τοποθετήσει έναν ναύτη σε ρόλο ελεύθερου σκοπευτή. Αν ο Κωνσταντής και ο Γιώργης Μαυρομιχάλης αστοχούσαν, ο ναύτης θα έδινε τη χαριστική βολή».
Αυτό το αποτρόπαιο περιστατικό, το στίγμα για τη Μάνη. Ομως, «είναι καιρός για συμφιλίωση. Είναι το βάλσαμο. Χωρίς να παραμορφώνω τα γεγονότα, προσπαθώ να συμφιλιώσω και όχι να διχάσω».
Η Ναταλία Καποδίστρια και ο Κολοκοτρώνης
Και η Ναταλία Καποδίστρια, η μοναδική απόγονος της θρυλικής οικογένειας, από την πλευρά του Γεώργιου Καποδίστρια, αδελφού του Ιωάννη, διάβασε το σενάριο και έστειλε επιστολή θερμή στον Γιάννη Σμαραγδή.
«Χόρτασα», μου λέει, «και είμαι έτοιμος να φύγω. Χρήσιμο για την ψυχή του ανθρώπου ο Καποδίστριας. Θα έχω μια πληρότητα. Και θέλω, όπως έκαμε ο Θόδωρος Κολοκοτρώνης, πριν φύγω να ζητήσω συγγνώμη απ’ όσους αδίκησα».
Εναν μήνα προτού αφήσει την τελευταία του πνοή ο στρατηλάτης πάνω στο άλογο γύρισε όλες τις γωνιές της Πελοποννήσου ζητώντας να τον συγχωρέσουν όσους αδίκησε.
Η εποχή της συμφιλίωσης και ο θάνατος του διχασμού. Αμήν και απ’ το στόμα του στου Θεού τ’ αυτί!
