Μια δήθεν «επαναστατική» συσκευή για εξετάσεις αίματος που ουσιαστικά δεν …εφευρέθηκε ποτέ, αλλά συγκέντρωσε κεφάλαια εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων, οδηγεί την πρώην επικεφαλής της Theranos στο εδώλιο και ίσως στην φυλακή
Χαρακτηριζόταν ως η νεότερη αυτοδημιούργητη δισεκατομμυριούχος των ΗΠΑ. Στα τέλη του 2014 φιγουράριζε στο πλευρό του τέως πλανητάρχη Μπάρακ Ομπάμα, με τον τιμητικό τίτλο της «προεδρικής πρέσβειρας παγκόσμιας επιχειρηματικότητας» ανά χείρας, μερικούς μήνες πριν βγει στο εξώφυλλο του Forbes.
Σήμερα Τρίτη 31 Αυγούστου, ξεκινά – με την επιλογή των ενόρκων – η δίκη της πρώην επικεφαλής της Theranos, Ελίζαμπεθ Χολμς, ο οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με βαριές ποινές – ακόμη και φυλάκιση που μπορεί να φτάσει τα 20 χρόνια. Μόλις ολοκληρωθεί η επιλογή, στις 8 Σεπτεμβρίου θα ξεκινήσουν οι εναρκτήριες αγορεύσεις, ενώ η δίκη εκτιμάται πως θα διαρκέσει περίπου 4 μήνες.
Γεννημένη στις 3 Φεβρουαρίου του 1984 στην Ουάσιγκτον (από μητέρα εργαζόμενη στο διοικητικό προσωπικό του Κογκρέσου και πατέρα άλλοτε υψηλόβαθμο στέλεχος της Enron- ενεργειακή εταιρεία που ενεπλάκη μεταγενέστερα σε λογιστικό σκάνδαλο και χρεοκόπησε, αλλά και κυβερνητικών οργανισμών όπως οι USAID, EPA, USTDA) επιθυμούσε να σπουδάσει ιατρική για να βαδίσει στα χνάρια του προπάππου της, μα την απέτρεψε ο φόβος της για τις σύριγγες και τις βελόνες. Στράφηκε στο αντικείμενο του χημικού μηχανικού, αρίστευσε στο πρώτο έτος και κέρδισε υποτροφία 3.000 δολ., ωστόσο εγκατέλειψε τα έδρανα του πανεπιστημίου πρόωρα για να ιδρύσει την εταιρεία διαγνωστικών εξετάσεων Theranos.
Το 2003, σε ηλικία μόλις 19 ετών, η αινιγματική ερευνήτρια από τη Σχολή Χημικών Μηχανικών του πανεπιστημίου του Στάνφορντ, αποφάσισε να εγκαταλείψει τις σπουδές της για να επικεντρωθεί στην ανάπτυξη της δικής επιχείρησης. Η συσκευή Edison της Theranos, παρουσιάστηκε ως ένα καινοτόμο διαγνωστικό εργαλείο που έδινε τη δυνατότητα στους ασθενείς με ένα μόνο τσίμπημα – και κυρίως χωρίς πολλά χρήματα – να εξετάζονται για περίπου 200 ασθένειες στο φαρμακείο της γειτονιάς τους.
Η Χολμς η οποία ζήλεψε τη δόξα του ιδιοφυούς και οραματιστή Στιβ Τζομπς – δημιουργού κορυφαίων τεχνολογικών προϊόντων – και προσπάθησε να «αντιγράψει» ακόμα και το dress code του φορώντας το κλασικό ζιβάγκο, όχι μόνο δεν πέτυχε τίποτα από τα επιτεύγματα του ινδάλματος της, αλλά το όνομά της, εφόσον καταδικαστεί, θα συνοδεύει για πάντα μια από τις μεγαλύτερες επιχειρηματικές απάτες στην ιστορία.
Η πολύκροτη δίκη της ιδρύτριας της startup διαγνωστικών εξετάσεων Theranos αρχίζει σήμερα, 31 Αυγούστου, στο Σαν Χοσέ, μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά από το σημείο όπου κάποτε βρισκόταν η λαμπερή έδρα της Theranos. Σε real time οι ακροατές θα πληροφορηθούν τις λεπτομέρειες της μεγαλύτερης σύγχρονης επιχειρηματικής απάτης των ΗΠΑ – ένα αληθινό σενάριο, «έτοιμο» και για κινηματογραφική ταινία: για το πώς δηλαδή μια 19χρονη, τότε, φοιτήτρια από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ το 2003 ίδρυσε την start up της με έδρα την Καλιφόρνια και ως το 2014, κατάφερε να γίνει billionaire, να δει τη φωτογραφία της εξώφυλλο στα top περιοδικά του πλανήτη (Fortune, Forbes, Times), με το όνομα της να απασχολεί την Silicon Valley, την Wall Street και την διεθνή επιστημονική κοινότητα και τελικά η δήθεν «αυτοκρατορία» της, χτισμένη σε ψέματα, να …καταρρέει «σαν χάρτινος πύργος».
Η «επανάσταση» που υποσχόταν η «εφεύρεση» της Χολμς στον κλάδο της υγείας, η συσκευή Edison, ένα «σωτήριο ιατρικό gadget», όπως έλεγε «το ipod της ιατρικής φροντίδας», το οποίο υποτίθεται ότι θα διενεργούσε με ταχύτητα και ακρίβεια και με φθηνό κόστος 240 διαφορετικές εξετάσεις αίματος για αντίστοιχες παθήσεις χρησιμοποιώντας μόνο μια μικρή σταγόνα από την άκρη του δαχτύλου, αποδείχθηκε απάτη.
Η Χολμς είχε δηλώσει στο παρελθόν πως εμπνεύστηκε τη συγκεκριμένη μέθοδο εξέτασης από το φόβο της για τις βελόνες. Ήθελε να φέρει επανάσταση στην ιατρική βιομηχανία εξαλείφοντας την ανάγκη για μεγάλα δείγματα αίματος σε ακριβά διαγνωστικά κέντρα. Η νεοσύστατη εταιρεία της έφτασε έτσι, να αξίζει περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια και η νεαρή επιστήμονας χαρακτηρίστηκε ως «η θηλυκή version του Στιβ Τζομπς».
Αυτό που ελάχιστοι γνώριζαν τότε, καθώς ο επικεφαλής της Theranos και ο σύντροφός της Ραμές «Σάνι» Μπαλουάνι (Ramesh “Sunny” Balwani) και γενικός διευθυντής επιχειρήσεων της εταιρείας, είχαν με κάθε τρόπο πετύχει να αποκρύψει από τους πάντες με εξαιρετική επιμέλεια και για χρόνια, είναι πως η συσκευή δεν δούλευε.
Παρόλα αυτά, το φορητό μηχάνημα αιμοληψίας διέγραψε μια «καριέρα» με διάρκεια μερικών ετών, ουσιαστικά χωρίς καν να… υπάρχει, απέφερε βραβεύσεις και βοήθησε μια start up «οικοδομημένη» σε σαθρά «θεμέλια» να συγκεντρώσει κεφάλαια ύψους 400 εκατ. δολ. και να ανεβάσει σταδιακά την αξία της στα 9 δισ. δολ.!
Οι δικαστές θα έχουν την ευκαιρία να ξετυλίξουν ένα κουβάρι το νήμα του οποίου κανείς δεν γνωρίζει σε πιο σημείο σταματά και να αποκαλύψουν όλες τις άγνωστες πτυχές της υπόθεσης. Με φόντο τις δραστηριότητες μιας start up που έγινε case study και οδήγησε την εμπνεύστρια ενός πολύπλοκου σχεδίου στην λίστα των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου και τώρα, μάλλον, στην φυλακή, εφόσον κρίνει έτσι η έδρα του δικαστηρίου.
Το μεγάλο ερώτημα παραμένει: Πως ακριβώς, δηλαδή, εξύφανε τον ιστό μιας τεράστιας απάτης, ισχυριζόμενη μάλιστα ότι η Theranos λάμβανε πιστοποιήσεις της τεχνολογίας της από δημόσιους φορείς και πανεπιστήμια –κάτι που δεν συνέβη ποτέ- και το πως «έκρυψε» τόσον καιρό αυτή την απάτη.
Ειδικότερα, όταν είχε κατοχυρώσει δεκάδες αμερικάνικες (18) και ξένες (66) πατέντες, έκλεινε σημαντικές επιχειρηματικές συμφωνίες (λ.χ. τη φαρμακευτική αλυσίδα Walgreens και τις Cleveland Clinic, Capital BleuCross, AmeriHealth Caritas) και εξασφάλισε την ψήφο εμπιστοσύνης και την χρηματοδότηση «βαριών» ονομάτων όπως οι Ρούπερτ Μέρντοχ, Κάρλος Σλιμ Χελού, Λάρι Έλισον και του Χένρι Κίσινγκερ.
Η Χολμς – μια αινιγματική γυναίκα «με δυο πρόσωπα»- διακήρυττε σε πολλές δημόσιες εμφανίσεις της με την δέουσα πειθώ ότι θα άλλαζε τον κόσμο, αν και δεν δίσταζε να εξακοντίζει απειλές σε όποιον τολμούσε να εκφέρει αντίλογο, εξαπατώντας χιλιάδες άτομα και προκαλώντας ζημιά σε επενδυτές και ασθενείς που πίστευαν ότι είχαν μπροστά τους ένα τεχνολογικό ιατρικό θαύμα.
Αυτό που, πάντως, έχει πετύχει η Χολμς είναι να διασφαλίζει τη… διασημότητα την οποία εναγωνίως επιζητούσε για το υπόλοιπο της ζωής της, με τη μεταφορά των δικαστικών εξελίξεων του σκανδάλου με πρωταγωνίστρια την ίδια στα νέα επεισόδια του podcast show «The Dropout: Elizabeth Holmes on Trial», σε παραγωγή ABC Audio (ABC News). Από την Άνοιξη, επίσης, έχει εξαγγελθεί και η σειρά του Hulu «The Dropout» με την ηθοποιό Αμάντα Σάιφριντ στον ρόλο της Χολμς.
Όλα ήρθαν στην επιφάνεια λόγω της διαίσθησης, των ερευνητικών ικανοτήτων και της επιμονής ενός Γάλλο-Αμερικανού δημοσιογράφου και συγγραφέα, δυο φορές κατόχου του βραβείου Pulitzer. Πριν από έξι χρόνια, όταν ο John Carreyrou της Wall Street Journal αποφάσισε να «σκαλίσει» την ιστορία, άρχισε να αδειάζει η άμμος στην κλεψύδρα της Ελίζαμπεθ Χολμς.
Το ένα ρεπορτάζ διαδέχθηκε το άλλο και ακολούθησε ένα «τσουνάμι» εξελίξεων: το πρώτο σοκ προήλθε από την δημοσιοποίηση των πληροφοριών ότι η συσκευή της Χολμς δεν διέθετε δυνατότητες παρά μόνο για την πραγματοποίηση ελαχίστων εξετάσεων. Για την πλειοψηφία των… 240 που διαφήμιζε, χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά μηχανήματα αιματολογικών εργαστηρίων, τροποποιημένων ώστε να είναι συμβατά με την τεχνολογία της Theranos.
Τα κρούσματα ήταν πολλά και δεν κρύβονταν πια: μεταξύ άλλων, μια γυναίκα πήρε λάθος αποτελέσματα εγκυμοσύνης. Ένας άντρας αποδείχτηκε – ενώ του είχαν ανακοινώσει πως είχε καρκίνο του προστάτη – ότι τελικά ήταν υγιέστατος και άλλοι δύο ακόμη ασθενείς πήραν λανθασμένα θετικά αποτελέσματα έπειτα από τεστ HIV.
Ο John Carreyrou και τα ρεπορτάζ του έφεραν το τέλος της Χολμς. Αργότερα συμπεριέλαβε την υπόθεση στο βιβλίο του με τίτλο Bad Blood, πριν αποσυρθεί από την εφημερίδα το 2019, έπειτα από μια 20ετία.
«Διάβασα ένα πορτρέτο της στο The New Yorker και μου φάνηκε περίεργο πως ένα κορίτσι ηλικίας 19 ετών, χωρίς ιατρική εκπαίδευση θα μπορούσε να εφεύρει μια τέτοια τεχνολογία για εξετάσεις αίματος. Λίγες εβδομάδες μετά, η συμβουλή από μια πηγή μου με ώθησε να αρχίσω την έρευνα μου…», εξήγησε ο δημοσιογράφος, ο οποίος από ένστικτο και με όπλο το ρεπορτάζ του βοήθησε για να αποκαλυφθυεί η επικίνδυνη απάτη και να σκάσει η «φούσκα».
Δεν ήταν, βέβαια, ο μόνος: η νεαρή επιχειρηματίας βρήκε απέναντι της και δυο διακριμένους επιστήμονες, τον Ελληνοαμερικανό καθηγητή του Στάμφορντ Τζον Ιωαννίδη και τον Κύπριο συνάδελφο του Ελευθέριο Διαμαντή από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο, οι οποίοι είχαν αμφισβητήσει με δημοσιεύσεις τους από το 2015 την τεχνολογία της Theranos.
Τα ερωτηματικά, οι ανησυχίες και τα σχόλια δεν άργησαν να δώσουν τη σκυτάλη στους ελέγχους των αρμοδίων αρχών. Η Χολμς μπήκε αμέσως στο στόχαστρο τους και το 2018, σε μια 3ετία, η παταγώδης πτώση της start up της μετά από μια θεαματική άνοδο, είχε ως φυσικό επακόλουθο τη μετέπειτα επιβολή ενός προστίμου 500.000 ευρώ, το οποίο συμφώνησε να καταβάλει προς την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ (αν και δεν ομολόγησε την ενοχή της για καμία κατηγορία από όσες της προσάπτονται), την άσκηση ποινικής δίωξης σε βάρος της και αρκετών αγωγών.
Οι εισαγγελείς κατηγόρησαν την Αμερικανίδα τέως επιχειρηματία ότι σε βάθος τουλάχιστον μιας πενταετίας (2010-15) παρουσίαζε στους επενδυτές της μια ψευδή εικόνα με σκοπό να αντλήσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια, την ώρα που η επίμαχη συσκευή αδυνατούσε να πετύχει όσα υποσχόταν, με πολλά προβλήματα αξιοπιστίας και με όσα αυτό σήμαινε και για τους κινδύνους για την υγεία των ασθενών που βάσιζαν τις θεραπείες τους στα αποτελέσματα της.
Συγκεκριμένα, στην Ελίζαμπεθ Χολμς και στον πρώην σύντροφό της και γενικό διευθυντή επιχειρήσεων της Theranos, απαγγέλθηκαν το 2018 από ομοσπονδιακό δικαστήριο των ΗΠΑ, εννέα κατηγορίες για απάτη και δύο κατηγορίες για συνωμοσία με πρόθεση για διάπραξη απάτης. Η δίκη της Χολμς είχε αρχικά οριστεί για τον Μάρτιο του 2021. Αναβλήθηκε όμως, εξαιτίας της πανδημίας. Στη συνέχεια, κατάφερε να πάρει για δεύτερη φορά αναβολή καθώς η Χολμς επρόκειτο να γεννήσει. Έφερε στον κόσμο το πρώτο της παιδί με τον νυν σύντροφό της και κληρονόμο του ξενοδοχείου Billy Evans, στις 5 Αυγούστου.
Η Χολμς ανέμενε τις τελευταίες ημέρες την ενημέρωση από τους δικηγόρους της για την υπερασπιστική γραμμή που θα επιλέξουν ενώπιον του δικαστηρίου για να αποφύγουν μια πολυετή φυλάκιση της και οι εκτιμήσεις των media ήταν δυο: θα επικαλεσθούν είτε ψυχική ασθένεια , είτε την υπέρμετρη αισιοδοξία της για την επιτυχία της τεχνολογίας της Theranos και της συσκευής της.
Τελικά, στο δικαστήριο θα προβληθεί ο ισχυρισμός πως η Χολμς ήταν το θύμα μίας κακοποιητικής σχέσης, σύμφωνα με πληροφορίες. Συγκεκριμένα, θα καταθέσει ότι ο Μπαλουάνι την κακοποιούσε και κατάφερνε με τον τρόπο αυτό να ασκεί έλεγχο πάνω της χωρίς της αφήνει κανένα περιθώριο να αποφασίζει η ίδια για το μέλλον της εταιρείας της.
Οι δικηγόροι του Μπαλουάνι, ωστόσο, διαψεύδουν τους εν λόγω ισχυρισμούς χαρακτηρίζοντάς τους μάλιστα «άκρως προσβλητικούς».
