Tα γεγονότα με την «αεροπειρατικού» τύπου προσγείωση του αεροσκάφους της Ryanair στο Μινσκ και τη σύλληψη του Λευκορώσου μπλόγκερ και της φίλης του είναι γνωστά. Η ΕΕ εξήγγειλε αυστηρές κυρώσεις σε βάρος της Λευκορωσίας, μεταξύ αυτών και την απομόνωσή της από αέρος. Από πλευράς ΝΑΤΟ η συμμαχία ζήτησε διεθνή έρευνα.
Το Μινσκ διατείνεται ότι έγινε αποδέκτης τρομοκρατικής απειλής για το συγκεκριμένο αεροσκάφος και με τη συνοδεία μαχητικού της, προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο της πρωτεύουσας. Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ έκανε λόγο για ένα πρωτοφανές και επικίνδυνο περιστατικό κρατικής απαγωγής. Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρουσαλ φον ντερ Λάιεν έγραψε στο Twitter ότι επρόκειτο για «επίθεση κατά της Δημοκρατίας».
Η Ρωσία από την πλευρά της χαρακτήρισε υποκριτικές τις αντιδράσεις των δυτικών χωρών και προχώρησε σε συγκρίσεις με την αναγκαστική ενδιάμεση προσγείωση αεροσκάφους του Έβο Μοράλες το 2013 στη Βιέννη. Μέχρι και σήμερα παραμένουν αντιφατικές οι δηλώσεις εμπλεκόμενων πλευρών για το πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα. Παρόλα αυτά φαίνεται ότι ο τότε πρόεδρος της Βολιβίας εν πτήσει από τη Μόσχα προς το Λα Πας με κυβερνητικό αεροσκάφος προσγειώθηκε εκτάκτως στην Αυστρία για ανεφοδιασμό, επειδή η Γαλλία, η Ισπανία κι άλλες χώρες της ΕΕ απέκλεισαν ξαφνικά τον εναέριο χώρο τους, από τον οποίο θα περνούσε το αεροσκάφος του.
Ο λόγος; Υπήρχαν αναφορές από τις ΗΠΑ ότι στο ίδιο αεροσκάφος επέβαινε ο Έντουαρντ Σνόουντεν, πρώην συνεργάτης των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών NSA, που έκανε συνταρακτικές αποκαλύψεις για το ρόλο των μυστικών υπηρεσιών στις παρακολουθήσεις μέσω τηλεπικοινωνιακών.
Μετά από έλεγχο του αεροσκάφους, βάσει άδειας του ίδιου του Μοράλες, το ταξίδι του συνεχίστηκε Για το νομικό χαρακτήρα του συμβάντος και τότε διατυπώθηκαν ενστάσεις και καταγράφηκαν διαφωνίες. Τα ΗΕ και ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών (ΟΑS) επέκριναν την αναγκαστική προσγείωση. Ευρωπαίοι πολιτικοί αντίθετα προτίμησαν να μην πάρουν θέση.
“Παρόμοια περιστατικά υπάρχουν στην ιστορία της αεροπλοΐας” υπενθυμίζει ο Στίβεν Τρούξαλ, εμπειρογνώμων επί του αντικειμένου, αναφέροντας μια κάπως παρόμοια περίπτωση το 2017 με τον αποκλεισμό του εναέριου χώρου για αεροσκάφη από το Κατάρ, από την Αίγυπτο, το Μπαχρέιν, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Αιτία η διακοπή των σχέσεών τους με το Κατάρ με το επιχείρημα ότι διατηρούσε σχέσεις με τρομοκρατικές ομάδες για την αποσταθεροποίηση της περιοχής.
Σε γενικές γραμμές πάντως. σύμφωνα με τη Σύμβαση του Σικάγο που ρυθμίζει θέματα διεθνούς αεροπλοΐας, οι χώρες μπορούν να διατάζουν προσγειώσεις αεροσκαφών, αλλά πρέπει να είναι αιτιολογημένες και να μην εξυπηρετούν έναν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο ασφάλειας, από ό,τι αντιπροσωπεύει η έκτακτη προσγείωση. “Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα γίνεται λόγος και για μαχητικό της Λευκορωσίας. Κάτι τέτοιο ενέχει κινδύνους, γιατί βρίσκονται πολύ κοντά δύο αεροσκάφη και επικοινωνούν μεταξύ τους” επισημαίνει ο Τραούξαλ, που διδάσκει Δίκαιο Εναέριου Χώρου και Διαστήματος στο Πανεπιστήμιο Λέιντεν της Ολλανδίας.
“Η Λευκορωσία πιθανότατα παραβίασε τη Σύμβαση του Σικάγο σε περίπτωση που η απειλή για βόμβα ήταν εικονική και απλά ήθελε να βάλει στο χέρι τον Προτάσεβιτς“ προσθέτει ο Τρούξαλ. “Ένα άλλο νομικό εργαλείο είναι η Σύμβαση του Μόντρεαλ για την ευθύνη των αερομεταφορών. Η Λευκορωσία την έχει υπογράψει από το 1971 με την επιφύλαξη ότι δεν δεσμεύεται από το άρθρο 14, που προβλέπει ως αρμόδιο δικαστήριο εκδίκασης διαφορών μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Σε ό,τι αφορά στον Μοράλες η προσγείωση του αεροσκάφους του στη Βιέννη το 2013 έχει άλλη νομική υφή υπό την έννοια ότι “δεν απείλησε την ασφάλεια του αεροσκάφους, ούτε την πραγματική ούτε την φανταστική”. Ο Ολλανδός καθηγητής υποστηρίζει ότι το αεροσκάφος του Μοράλες σταμάτησε για ανεφοδιασμό, επειδή ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες δεν έδιναν άδεια να διέλθει από τον εναέριο χώρο τους.
“Κι αυτό είναι διαφορετικό από την προσγείωση αεροσκάφους λόγω έκτακτης ανάγκης έπειτα από μια δήθεν βομβιστική απειλή. Παρόλα αυτά οι χώρες αυτές παραβίασαν την Σύμβαση του Σικάγο, διότι απέκλεισαν τον εναέριο χώρο τους. Κάτι που μπορούν να κάνουν με αεροσκάφη προγραμματισμένων πτήσεων όχι όμως με κυβερνητικά αεροσκάφη. Αυτά μπορούν να πετούν πάνω από χώρες χωρίς προηγούμενη άδεια”. Άρα νομικά η αναγκαστική προσγείωση της Ryanair στο Μινσκ ομοιάζει σε μερικά μόνο σημεία με την ενδιάμεση στάση του αεροσκάφους του Μοράλες το 2013 στη Βιέννη.
Παρόλα αυτά και στις δύο περιπτώσεις ενδέχεται να έχουν παραβιαστεί συμφωνίες. Και σε αυτήν την περίπτωση η αγανάκτηση της Δύσης για το προχθεσινό περιστατικό φαίνεται πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που είχε δείξει τότε. Ακόμη και η Γερμανία είχε θεωρήσει ότι δεν υπήρχε ανάγκη περαιτέρω διασαφηνίσεων στην περίπτωση του τότε προέδρου της Βολιβίας, όπως προκύπτει από την απάντηση του τότε υφυπουργού Εξωτερικών Χάραλντ Μπάουμ.
Η διαφορετικότητα των αντιδράσεων συνδέεται προφανώς με το διαφορετικό γεωγραφικό πλαίσιο της κάθε περίπτωσης, Στην περίπτωση της Λευκορωσίας πρόκειται για αεροσκάφος μιας ιρλανδικής αεροπορικής εταιρείας με πολλούς Ευρωπαίους επιβάτες εν πτήσει ανάμεσα σε δύο χώρες του Σένγκεν. Από την άλλη, αυτήν την φορά επρόκειτο για περιστατικό με μεγαλύτερες προεκτάσεις “διότι οδήγησε σε σύλληψη, ενώ ο Εντουαρντ Σνόουντεν δεν βρίσκονταν στο αεροσκάφος του Μοράλες». Αλλά τι θα γίνονταν εάν ήταν; Τότε το σκάνδαλο θα έπαιρνε ευρύτερες διαστάσεις και οι χώρες της ΕΕ θα ήταν αναγκασμένες να τοποθετηθούν με μεγαλύτερη σαφήνεια.
Ίνες Εϊζέλε
Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου
