Ανάμεσα στις άλλες τραγικές επιπτώσεις της πανδημίας υπήρξε μια σημαντική συνέπεια για το μέλλον της εργασίας. Η ξαφνική υποχρέωση εργασίας από το σπίτι και η αδυναμία συγκέντρωσης πολλών ανθρώπων σε ένα μέρος άνοιξαν τον δρόμο σχεδόν καθημερινής χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του Διαδικτύου για τις ανάγκες της ζωής μας. Αυτονόητα αυτό σηματοδοτεί δραστικές αλλαγές στις καθημερινές μας συνήθειες αλλά και ριζικές μεταρρυθμίσεις στην παιδεία, μια και οι απαιτήσεις γνώσεων τεχνολογίας θα γίνονται όλο και μεγαλύτερες.
Αυτό μας οδηγεί σε δύο ουσιαστικά συμπεράσματα. Αν πρόκειται να επιβιώσουμε στον συνεχώς αυξανόμενο διεθνή οικονομικό και τεχνολογικό ανταγωνισμό, θα πρέπει η παιδεία να γίνει πιο απαιτητική. Η λογική του «ωχ αδελφέ» και της ραστώνης δεν πρόκειται να επιβιώσει. Αν πρόκειται να ζήσουν το έθνος και η χώρα. Τα πάντα δείχνουν πως το μέλλον θα στροβιλίζεται γύρω από την προχωρημένη γνώση. Και δεν είναι μόνο η επαγγελματική αποκατάσταση που θα απαιτεί υψηλά επίπεδα παιδείας. Αλλά ακόμη και η απλή καθημερινότητα. Δύσκολα θα υπάρχουν δουλειές δίχως βασικές τεχνολογικές γνώσεις.
Το δεύτερο συμπέρασμα αφορά αυτόν τον ίδιο τον χαρακτήρα της εργασίας. Οπως έγραψε κι ο «Economist», θα πρέπει να αποχαιρετήσουμε το γραφείο. Οπως τουλάχιστον το ξέραμε και το είχαμε συνηθίσει.Αυτό είναι συνδυασμένο με τη ρουτίνα και την ομοιομορφία. Αυτά όμως ακριβώς θα αμφισβητηθούν και θα αλλάξουν στην καινούργια εποχή. Αβεβαιότητες για την επιβίωση του γραφείου θα μεγαλώνουν όλο και περισσότερο από την ώρα που τα ηλεκτρονικά μέσα θα διευκολύνουν τη δουλειά από το σπίτι, την παρακολούθησή της από προϊσταμένους και εργοδότες και την αποτίμηση του συγκριτικού οικονομικού κόστους. Συγκρούσεις, ανοιχτές ή υποδόρειες, θα καλλιεργούνται μεταξύ εκείνων που κινούνται άνετα στις νέες συνθήκες και σε εκείνους που παλεύουν να τα καταφέρουν ή δεν μπορούν καθόλου.
Η αγορά ακινήτων θα αρχίσει να απειλείται από αποτελμάτωση εφόσον κανείς δεν θα ενδιαφέρεται για ιδιοκτησίες γραφείων ή μεγάλων επιχειρηματικών εγκαταστάσεων. Το ίδιο και οι μεταφορές, όπως η κίνηση μέσω αυτοκινήτων ή μέσων συγκοινωνίας σταθερής τροχιάς. Δεκάδες μικρά επαγγέλματα, σε στενή συνάρτηση με το γραφείο και με όσους απασχολεί, θα βρεθούν μπροστά στην άγρια προοπτική της κατάρρευσης ή της αναπόφευκτης συρρίκνωσης. Περίπου 84% των εργαζομένων σε γραφεία στη Γαλλία επέστρεψαν στην ίδια δουλειά μετά το lockdown. Aλλά μόνο 40% περίπου των αντίστοιχων στην Αγγλία. Λιγότεροι περιμένουν να είναι εκείνοι στις ΗΠΑ.
Οι εταιρείες θα αναγκαστούν να προσαρμοστούν διοικητικά, επιχειρηματικά κι οργανωτικά στα νέα δεδομένα. Αν πρόκειται να επιβιώσουν. Με σημαντικές συνέπειες για το εργατικό και υπαλληλικό τους προσωπικό. Οι κυβερνήσεις θα χρειαστεί να αναθεωρήσουν προσαρμόζοντας την εργασιακή νομοθεσία και η τοπική αυτοδιοίκηση να επανασχεδιάσει σε πολυεπίπεδη βάση τα κέντρα των πόλεων. Και πρέπει να σκεφτεί κανείς και τις συνέπειες για τους βιομηχανικούς εργάτες.
Η είσοδος της ψηφιακής κοινωνίας δεν θα είναι ανώδυνη ούτε και σπαρμένη με ροδοπέταλα. Οι προκλήσεις θα είναι πολλές, σκληρές και ανεξάντλητες. Χρειάζεται φαντασία, αφοσίωση και σκληρή δουλειά. Τα οφέλη όμως στο τέλος θα είναι πολλά. Και δεν θα αφορούν μόνο την ευημερία. Θα φτιαχτεί μια καθημερινότητα ευχάριστη, ελκυστική και αυτοανανεούμενη.
Ανδρέας Ανδριανόπουλος
